ХАЛИМОВ АЛИМДЖАН (1912-1984)

АЛИМЖАН ХАЛИМОВ 

«Қарақалпақстан Республикасына мийнети сиңген көркем өнер ғайраткери», «Өзбекстан халық артисти», Бердақ атындағы мәмлекетлик сыйлықтың лауреаты

(1912-1984)

Республикамызда Алимжан Халимовтың исми атақлы композитор, дирижер, белгили устаз ҳәм дүнья жүзлик профессионал музыка саўатлығы тийкарында Каракалпак миллий музыка өнериниң тырнағын салыўшылардың бири сыпатында ҳәмме ўақыт ҳүрмет пенен тилге алынады. Қарақалпақстанның музыка тарийхында оның елеўли орны бар.

Алимжан Халимов 1912-жылы Бухарада атақлы хафыз Домулла Халим Ибадов шаңарағында туўылған. Кең диапазонлы даўысқа ийе атасы, Бухара әмириниң сарай қосықшылары арасында ең зор абырайға ийе болып, өзиниң қосықшылық мектебин ашқан, көп ғана әжайып шәкиртлер таярлап жетилистирген. 

Сонлықтанда, халық оны ҳүрметлеп «Домулла Халим» деп атап кеткен. Атасының тиккелей тәсири менен Алимжан 1926-жылы Бухарадағы «Шарқ музыка мектеби»нде үш жыл тәлим алып, айрықша баҳалар менен питкерип шығады. 1930-1932-жыллары ол Самарқандтағы Музыка ҳәм хореография илим-изертлеў институтында, ал 1934-жылдан баслап бир қанша талантлы жаслар менен бирге Петр Ильич Чайковский атындағы Москва консерваториясы қасындағы Өзбек опера студиясында оқыўын даўам етеди. Усы ўақыттан баслап ол Москвада оқып атырған қарақалпақстанлы жаслар менен танысып, оның қарақалпақ қосықларына, сазларына, ойынларына қызығыўшылығы артады.

Қарақалпақ мәмлекетлик театрын қәнигели кадрлар менен тәмийинлеў мақсетинде 1944-жылы А.Халимов басқада бир қанша жолдаслары менен бирге Ташкенттен Нөкиске жибериледи ҳәм өмириниң ақырына шекем Қарақалпақстанның музыка мәденияты тараўында жемисли мийнет етеди. 

Қарақалпақстанғa келиўи менен жас композитор көп әсирлик музыка мәдениятын, көркем өнерин, салт- дәстүрлерин, үрп-әдетлерин, халық аўыз-еки деретпелерин үйренеди ҳәм изертлейди. Елимиздиң белгили Қурбанбай-жыраў, Қыяс-жыраў, Есщан бақсы Қосполатов, Жапақ бақсы Шамуратов, Аңсатбай бақсы Қайратдинов, сазенделер Айтжан Хожалепесов, Ибрайым Патуллаевлар менен тығыз дөретиўшилик байланыста болып, олардың көп ғана халық қосықларын, намаларын нотаға түсирип жазып алады.

Қарақалпақ мәмлекетлик театрында музыка басшысы ҳәм дирижер болып ислеў менен бирге, композитор А. Халимов театр сахнасында Жапақ Шамуратов, Аңсатбай Қайратдиновлар менен биргеликте 15-тен аслам спектакльлерге музыка жазады. 

Булардан: «Сүймегенге сүйкенбе» (1945-жыл), «Айгүл-Абат» 1946-жыл), «Арал қызы» (1949-жыл), «Бердақ» (1951-жыл), «Жас жүреклер» (1953-жыл), «Fapиn ашық» (1955-жыл), «Жайлаўда той» (1959-жыл) ҳәм басқада музыкалы драма ҳәм комедиялардың театр репертўарында узақ сақланып тамашагөйлердиң сүйикли шығармасына айланыўында композитордың үлкен үлеси бар. 

Классикаға айланған усы шығармалар арқалы баслы образларды дөреткен Юлдаш Мамутов, Тохта Рахманова, Рейимбай Сейтов, Айымхан Шамуратова, Т.Жолымбетова, Гүльхан Ширазиева, Рима Адикова, Арзыгүль Атамуратова, Рысгүль Бориева, П.Әўезова, Ж.Сейтқасымов, С.Апламуратова, Халмурат Сапаров, О.Даўлетова, Т.Ахмедова, С.Әўезова, П.Реймбаева, Х.Сапарова, А.Жугинисов, Нажматдин Аңсатбаев, Досберген Ранов, Тилепбай Қошқаров, М.Халмуратова, С.Айымбетова ҳәм сазенделер И.Қдыров, К.Мендыбаев, Р.Арзыев, П.Абдижәмилов, Ж.Янгибаев, Р.Юлдашев, А.Абдуллаев, Қурбанбай Есщанов, Ж.Ещанов, О.Асановлар  өлмес излер қалдырып, соның менен бирге халыққа танылып, жоқары ҳүрметли атақларға миясар болды. 

А.Халимов өзиниң теориялық билимин жетилистириў мақсетинде, Ташкент мәмлекетлик консерваториясының композиторлық факультетинде оқып оныда табыслы питкерип шығады. Диплом жумысы ушын жазған «Қырық қыз» симфониялық поэмасы, хор, қосықшы ҳәм симфониялық оркестр ушын жазған «Қарақалпақстан» кантатасы (1958-жыл) Өзбекстан мәмлекетлик симфониялық оркестриниң турақлы репертуарынан орын алды. 

Булардан тысқары, композитордың жүзден аслам қосықлары, хор ҳәм басқада жанрлардағы дөретпелери қарақалпақ музыка мәдениятын байытып ғана қоймастан, оның жоқары жаңа басқышларға көтерилиўине тийкар жасады. Ол бир неше жыллар даўамында Қарақалпақстан композиторлар аўқамын басқарып бир неше дүркин жас өнер ийелериниң қәнигелигиниң жетилисип барыўына үлкен ғамхорлық етти.

1960-жылы Нөкисте музыка училищеси ашылған ўақыттан баслап қәниге устаз сыпатында қаншадан-қанша талабан ийелерине меҳрибанлық пенен тәлим береди. Усы жыллар даўамындағы излениўшилик мийнетиниң натийжесинде 1959-жылы «Қарақалпақ халық қосықлары» атлы көлемли китабын нотасы менен баспадан шығарды.

1984-жылы Алимжан Халимов дүньядан өтти. Республикамызда музыка мәдениятын раўажландырыўдағы пидайы мийнетлери ушын Алимжан Халимов 1949-жылы «Қарақалпақстан Республикасына мийнети сиңген көркем өнер ғайраткери», 1957-жылы «Өзбекстан халық артисти» ҳүрметли атақлары берилди. Ол бириншилер қатарында Бердақ атындағы мәмлекетлик сыйлықтың лауреаты болды.

ХАЛИМОВ АЛИМДЖАН

 (1912-1984)

Родился в 1912 в Бухаре в семье известного народного певца Домла Халима Ибадова. В 1929-1933 учился в Самаркандском институте узбекской музыки и хореографии. Музыкально-теоретические дисциплины изучал у Н.Н.Миронова. В 1933 работал гиджакистом в театре им. Свердлова в Ташкенте. В 1934-1941 учился в национальной оперной студии при Московской консерватории на дирижерско-хоровом факультете, одновременно занимался композицией в классе проф. Г.И.Литинского. Вернувшись в Узбекистан работал музыкальным работником в Ташкенте, в Фергане и Нукусе. В 1952-1958 учился в  Ташгосконсерватории по композиции в классе Г.А.Мушеля. 

С 1967 А.Халимов - председатель Каракалпакского отделения Союза композиторов, одновременно работал преподавателем в Нукусско-хореографическом училище. В качестве дирижера выступал на декадах и неделях Каракалпакской литературы и искусства, смотрах и конкурсах художественных коллективов. Собрал и записал около 150 каракалпакских народных песен и мелодий (Ўзбек халқ мусиқаси. Том 8. Т., 1959). А.Халимов - Заслуженный деятель искусств Каракалпакстана, Народный артист Узбекистана и Каракалпакстана. Награжден орденом и медалями. Лауреат Государственной премии им.Бердаха – 1972.

СОЧИНЕНИЯ

Вокально-симфонические произведения: Каракалпакская вокально - симфоническая поэма «Қириқ қиз»-1956, кантата «Каракалпакистан», ст. Х.Сеитова-1958, вокально-симфоническая сюита «Лирика Арала», ст. И.Юсупова, «Каракалпакская сюита» и две сюиты для ОНИ. Камерно - инструментальные произведения: пьесы для флейты, кларнета, виолончели. Рапсодия и 5 прелюдий для ф-но - 1952-1958. Песни на тексты каракалпакских и узбекских поэтов: «Привет из Нукуса», «Моя республика», «Счастье народное» и др. 

Песни для хора: «Вы живете на берегах Амударьи», ст. И.Юсупова, «Песня о дружбе», ст. Б.Каипназарова. Музыкальные драмы: «Надира», (Л.Мухамеджанова), соав. Ю.Раджаби-1943. «Суймегенге-суйкенбе», соав. Джапак Шамуратов (Л.Ходжиниязов), «Айгул-Абад», «Дочь Арала», «Амударья», «Бердах», «Бекжаб фожиаси», соав. Дж.Шамуратов. (по пьесам Ж.Аймурзаева), «Кунчелек кўзли ёр»  соав. А.Султанов, «Жайловда тўй», соав. А.Хайриддинов, «Тенгин тапген қыз» (Утепов), «Биринчи гудок», «Ғариб ашиг» (Бегимов и Алланазаров), «Джос джолеклер» («Тинимсиз тўлқынлар»), «Ахмоқ подшо», «Мамон-бива Джумагул» (Л.Ходжиниязов). Всего более 40 муз.драм и комедий. Собрал и записал 2 тома народных каракалпакских песен и мелодий - 1960.