Театр тарийхына - 90 жыл, 1926-2016

       Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик академиялық музыкалы театры республикамызда орны гиреўли театрлардың бири. Бул дәргай 90 жыллық тарийхқа ийе. Усы жыллар ишинде театр халқымыздың руўхый дүньясының ажыралмас бир бөлеги болып, жәмийет басқышларында ҳақыйқый турмыс көринислерин сәўлелендирген мәдений-руўхый мәсканға айланды. Халық пенен бирге жасап, инсанлардың қуўанышын да, ғам-тәшўишлерин де сахналық шығармаларда сәўлелендирип, олардың кеўиллеринен орын алды.

Театр халқымыздың мәнаўиятын жоқары шоққыларға алып шықты, миллий қәдириятларымызды, үрп-әдет ҳәм дәстүрлеримизди сахнада көрсетти. Театрдың қайсы дәўирдеги жумысларын алып қарамайық, дөретиўши жәмәәттиң халыққа хызмет көрсетиўдей уллы ўазыйпаны орынлап, актёрларымыздың жаңадан-жаңа атқарыў шеберлиги менен өсиўшилик процесслерин көремиз. Театр шөлкемлескен дәўирден баслап бул уллы дәргайда мийнет еткен устаз көркем өнер ғайраткерлериниң ең қыйын, аўыр, машақатлы жылларда да республикамыздың алыс аўылларына қылған гастроль сапарлары, көрсеткен концерт ҳәм спектакллери елеге шекем халқымыз ядында.

Көркемлик ҳәм мазмуны жағынан пуқта исленип, сахналастырылған көпшилик спектакллер тек ғана қарақалпақ емес, бәлки туўысқан халықлар ўәкиллеринде де қызығыўшылық оятып келмекте. Узақ жыллар даўамындағы изленислер, ҳәр бир шығармаға айрықша итибар менен қараў нәтийжесинде театр жәмәәти өз жолын, жаңа қырларын ашып, өз дөретиўшилик усылын тапты ҳәм қарақалпақ театр көркем өнери деген үлкен мектеп жаратыўға еристи.

Мәмлекетимиз ғәрезсизликке ерискеннен соң театрдың дөретиўшилик жолы және де кеңейди ҳәм жаңа раўажланыў басқышына өтти. Шығармалар таңлаў, олардың темасын ҳәм жанр талапларын есапқа алған жағдайда сахналастырыў, репертуар таңлаў, дөретиўшилик усылларын табыў, тамашагөйлер талапларын анықлаў, оларға тәсир етиў усылларын тереңлестириў —театрдың баслы ўазыйпаларына айланды. Ғәрезсизлик жылларында ерисилген табыслар, заманагөй темалар менен бир қатарда өтмиш-тарийхымыздан сөз ететуғын, әсиресе, жаслардың эстетикалық талғамларына сәйкес шығармалардың сахналастырылыўы тамашагөйлердиң театр көркем өнерине болған сүйиспеншилигин және де арттырмақта.

Театрымыз соңғы жыллардағы дөретиўшилик жолына нәзер салсақ, айтыўға арзыйтуғын көплеп унамлы өзгерислердиң гуўасы боламыз. Репертуар сиясаты, режиссура ҳәм актёрлық шеберликтеги жетискенликлер менен жаңалықлар, халық аралық мәденият орайларында арттырылған тәжирийбелер – театр жәмәәтиниң узақ ҳәм машақатлы мийнетлериниң жемиси.

Театрдың көп жыллар даўамында ерискен табыслары, әсиресе, жасларды Ўатанға болған садықлық, инсаныйлық руўхында тәрбиялаў, инсан кеўлине жақсылық нурларын таратыў ислерин өзиниң ийгиликли миннети деп билип, пидәкерлик хызмет көрсетип киятырғанын есапқа алып, театрға 2017-жылы «академиялық театр» статусы берилди.

Бул жоқары атақ театр жәмәәтине 90 жыллық байрамы алдынан үлкен қуўаныш болды. Театр ғайраткерлери буннан руўхланып, жаңа шығармалар үстиндеги дөретиўшилик жумысларын және де жетилистирмекте ҳәм жеделлетпекте.

Қарақалпақстанда театр өнериниң пайда болыўы.

«Таң нуры» труппасының шөлкемлестирилиўи (1926-1930-жж.)

«Егер де еки адам сөйлесип, үшинши адам оны тыңласа, буның өзи театр», – деген еди польшалы актёр Густав Холоубек. Дүньядағы барлық халықлар ҳәм миллетлер сыяқлы, қарақалпақ халқының да әсирлер даўамында қәлиплесип, әўладтан-әўладқа өтип киятырған салт-дәстүрлери менен үрп-әдетлери оғада бай миллий-мәдений мийрас сыпатында мәнаўий тарийхымызда өшпес из қалдырған ҳәм олар халық аўызеки дөретпелеринде, той-мерекелерди өткериў мәресимлеринде, қыз-жигитлердиң отырыспа-бәзимлеринде, жаслардың ойынларында сақланып қалған. Той-мерекелерде дәстан жырлаған жыраўлар ҳәм бақсыларда актёрлық шеберликтиң, «қуда түсиў», «күйеў келди», «қыз узатыў», «көримлик», «беташар», «бесиктой», «тусаў кесиў» мәресимлеринде, «Ағабий» ҳәм басқа да дәстүрий халық ойынларында ҳақыйқый театрласқан тамашалардың көринислери айқын сәўлеленген.

Өткен әсирдиң 20-жыллары бурынғы аўқамның барлық жерлериндеги сыяқлы, Қарақалпақстанда да театр өнерин қәлиплестириўге итибар қаратылып, ҳәр қыйлы мәдений-ағартыў мәкемелерин, театр-концерт топарларын дүзиў ислери басланды.

   Қарақалпақстан областлық Атқарыў комитетиниң 1926-жылы  11-апрельдеги «Қарақалпақ миллий драма труппасын дүзиў ҳаққында»ғы арнаўлы қарары менен «Таң нуры» Қарақалпақ миллий театр труппасы дүзилди ҳәм оның көркемлик басшысы етип Төрткүл қаласындағы педагогикалық техникумның муғаллими З.Ф.Қасымов бекитилди.

Труппа ағзалары 13 адамнан ибарат болып, олар – Ж.Аймурзаев, А.Матьяқубов, Г.Убайдуллаев, М.Мәтжанов, Ж.Сейтова, Қ.Бекмуратова, М.Темирханова, П.Саекеева, Т.Исметуллаева, Қ.Алланиязов, Б.Сейтов, Ж.Пирназаров, О.Төремуратовлар еди. Бул инсанлар «Таң нуры» труппасының, бүгинги қарақалпақ театрының дәслепки қарлығашлары болып тарийхта мәңги қалды. 1926-жыл 8-ноябрде Қ.Әўезовтың «Тилек жолында» атлы төрт картиналы тарийхый драмасы менен «Таң нуры» труппасының пердеси салтанатлы жағдайда ашылды. Қарақалпақ миллий театры тарийхының жылнамасы әйне усы күннен басланды.

1927-жылы З.Қасымовтың тийкарғы жумысына қайтыўына байланыслы, труппаға Әбдираман Өтепов басшылық ете баслады.

1930-жыллары «Таң нуры» труппасы аўылма-аўыл, қалама-қала жүрип, театр өнерин пүткил халқымызға танытты ҳәм үлкемизде биринши Қарақалпақ мәмлекетлик театрын дүзиўге тийкар жаратты. Бунда усы миллий труппаның ҳәм директоры, ҳәм режиссёры, ҳәм артисти, ҳәм сазендеси, ҳәм қосықшы және драматурги сыпатында ис жүргизген Әбдираман Өтеповтың ғайраткерлиги айрықша орын тутады

Бул жыллары труппаның қатнасыўшылар саны әдеўир көбейди, оның репертуары М.Орайди, К.Тикчурин, С.Абдулла, Ҳамза, сондай-ақ жергиликли авторлардан С.Мажитов, Ә. Өтепов, Қ.Әўезов, А.Бегимов, А. Матяқубов, М.Дәрибаев, Т.Сейтмамутовлардың жаңа шығармалары менен толысты.

         Әлбетте, бул дәўирде режиссёрлық ис усыллары жетерли емес еди. Сахналастырылған пьесалар суфлёр жәрдеминде ойналып, пьесаларға арнаўлы декорация, жақтылық үскенелери, реквизитлер, бутафория ҳәм т.б. компонентлер исленбеген еди. Себеби, бундай спектакль безеклери ол дәўирде миллий театрымыз дәстүринен орын алған жоқ еди. Кешки спектакльлер менен концертлер жаршылар, сырнайшы-кәрнайшылар арқалы дағазаланған. Районларда кешки ойынға керекли болған үскенелерди, асыныў-тағыныў буйымларын, баскийим ҳәм аяқкийимлерди барған жердеги халықтан жыйнап, сахнаға шығыў дәстүр болған ҳәм т.б.

Ол дәўирдеги режиссёрлар актёрларға роль бөлистириў, суфлёр арқалы сахнада пьесаның сөзин сөйлеп, тамашагөйлерге еситтириў сыяқлы әпиўайы көрсетпелер бериў менен шекленген.

Декорациялық безеклер арқалы дәўир өзгешелигин, адамлардың турмыс шараятын, күн, мәўсим, мезгил өзгешелигин көрсетип бериў усаған сахналық анықламалар болмаған. Ал сахналық кийим-кеншеклер, асыныў-тағыныў буйымлары, қурал-жарақлар натурал характерге ийе болып, иллюстрациялық мәнини билдирген. Пьесаның мазмунына, персонажлардың ҳал-аўҳалына байланыслы болмаған қосықлар айтылып, сазлар шертилетуғын еди. Миллий салт-дәстүрлер ҳәм үрп-әдетлерге сәйкеслик ҳәм басқа да сахналық талаплар менен тәртипке жетерли итибар қаратылмаған.

Деген менен, 1930-жылдан баслап театр турмысындағы бундай сахналық кемшиликлер сапластырыла баслады. Усы жылы декабрьде «Таң нуры» труппасы тийкарында Қарақалпақ мәмлекетлик миллий театры пайда болды ҳәм бул профессионал театр басқышына өтиўге тийкар салды.

Улыўма алғанда, 1927-1930-жыллар - Қарақалпақстанда театр көркем өнери қәлиплесиўиниң жуўмақлаўшы басқышы болып есапланады.

Қарақалпақ мәмлекетлик театры изленислер ҳәм сынақлар дәўиринде

 (1930-1957-жж.)

Қарақалпақ мәмлекетлик миллий театрының дүзилиўи менен театрда штатлар саны көбейип, режиссёр штаты арнаўлы белгиленди ҳәм оған театрдың барлық дөретиўшилик жумыслары жүкленди. Режиссёрдың баслы ўазыйпасы сахна мәдениятын белгили бир бағдарда тәртипке салыў, актёрлардың маманлық дәрежесин көтериў, театр менен тамашагөйлердиң өз ара қарым-қатнасын жақсылаў илажларын көриў ҳәм т.б. ибарат еди.

Усы жылларда театр көркем өнерине дыққат-итибар күшейди. Баспасөз, радио ҳәм барлық жәмийетлик мәкемелер, улыўма халық тәрепинен театр көркем өнерине деген айрықша қызығыўшылық пайда болды.

Бул жыллары театрдың көркемлик басшысы ҳәм бас режиссёр ўазыйпаларын Әбдираман Өтепов атқарды. Ол көбирек жергиликли авторлардан А.Бегимов, Ж.Аймурзаев, С.Мажитов, Р.Мажитов, А.Матьякубовлардың ҳәр қыйлы жанрдағы шығармаларын, сондай-ақ, әзербайжан драматурги У.Гаджибековтың «Аршин мал алан» комедиясын сахналастырыўға еристи.

30-жыллардың орталарында қарақалпақ театрына әмелий жәрдем көрсетиў ушын Бухара театрының режиссёры Р.Файзиев ҳәм актриса Х.Файзиевалар келип, актёрларға сахна мәденияты, актёрлық шеберлик бойынша сабақлар өтти.

1936-жылы белгили режиссёр Зухур Кабулов театрдың көркемлик жақтан басшысы, композитор Б.Д.Туманян – музыкалық басшысы, А.Тайиров – бас балетмейстер лаўазымларына сайланды. Өзбекистанлы белгили режиссёр Ж.Обидов, қазақстанлы Т.Омаровлар да қарақалпақ театрына келип, өз жәрдемлерин берди.

Музыкалы драмаларды көплеп сахналастырған З.Кабулов қарақалпақ театрындағы жумысын Хуршидтиң «Ләйли ҳәм Мәжнүн» музыкалы драмасын сахналастырыўдан баслады. Художник Ф.Версальский спектаклде дәўир руўхын, сарай ҳәм саҳра тәбияты көринислерин ықшам етип жаратып берди. Бул спектакль қарақалпақ театрындағы ең дәслепки табыслардан бири болды.

Ҳәўескер актёрлардан жыйналған театр жәмәәти сахналық ҳақыйқатты, сахнадағы жуўапкершиликти тереңирек сезине баслады. Қарақалпақ театрының репертуары өзбек, қазақ авторлары шығармалары менен байыды. Бир көринисли әпиўайы спектакллердиң орнына ири көлемли спектакллер қойыла баслады. Тарийхый шығармалар менен күнделикли турмысқа бағышланған шығармалар театр репертуарынан кең орын алды.

Театр көркем өнери халыққа эстетикалық тәрбия бериўде, халықтың сана-сезимин байытыўда үлкен әҳмийетке ийе тәрбия ошағына айланды.

1930-1939-жыллар қарақалпақ театрының мәмлекетлик театрлар қатарына қосылып, маманлық дәрежеси кем-кемнен көтерилип атырған дәўири болды.

1934-жылы 30 жас талант ийелери, ал 1936-жылы қосымша 16 жигит-қызлар республикамыздың барлық аўылларынан таңлап алынып, Москвадағы Луначарский атындағы театр көркем өнери институты жанында ашылған қарақалпақ студиясына оқыўға жиберилди. Бул жерде белгили устазлар В.В.Бибиков ҳәм О.И.Пижовалар қарақалпақ жасларына актёрлық сабақларын өтти, кәсиплик шеберликке таярлады. Бул жаслар ишинен қәлем тербетиўге бейимлерин драматургия жөнелисине, режиссураға уқыбы барларын спектакль сахналастырыўға бағдарлады.

1939-жылы студия питкериўшилери – 16 жас қәниге театрға қайтып келди. Усы мүнәсибет пенен театрға К.С.Станиславский аты берилип, Қарақалпақ мәмлекетлик музыкалы драма ҳәм комедия театры болып атала баслады. Сол питкериўшилер арасында белгили уллы устазлар Төреш Алланазаров, Юлдаш Шарипов, Юлдаш Мамутов, Сапар Хожаниязов, София Қарабаева, Тәрбия Жолымбетова, Яхыт Алламуратова, Халмурат Сапаров, Балтабай Айманов, Саодат Юсупова, Сабырбай Өтепбергенов, Мәдирейим Матчанов, Ғаний Дошумов, Режепбай Сайдов, Пирлепес Тилегенов, Исах Шадиевлар бар еди.

Енди қарақалпақ театрының имканиятлар шеңбери кеңейип, миллий драматурглер шығармалары менен бирге басқа туўысқан халықлар шығармалары, жәҳән классикалық шығармалары сахналастырыла баслады. Жас студияшылар Ж.Б.Мольердиң «Скапенниң ҳийлеси», А.Н.Островскийдиң «Жарлылық айып емес», В.Вишневскийдиң «Биринши атлы армия» диплом спектакллерин өзлери менен бирге алып келип, республикамыздың барлық қала ҳәм аўылларында көрсетиўге еристи.

        Екинши жәҳән урысы, сол дәўирдеги түрли қыйыншылықлар театр жумысларына үлкен тәсирин тийгизди, театр хызметкерлериниң көпшилиги фронтқа кетти, ал театрда қалған хызметкерлер тынымсыз мийнет етти. Олар еки үгит-нәсият топарына бөлинип, бир топарын Айымхан Шамуратова,    екинши    топарды болса Юлдаш Шарипов басқарып, республикамыздың барлық қалалары менен алыс аўылларында концертлер, спектакллер көрсетип, оннан түскен қаржыларға урыстағы әскерлер ушын азық-аўқат, кийим-кеншек жиберип отырды.Олар жыйнаған пуллар самолётлар таярлаўға да жумсалып, 1944-жылы бурынғы Аўқам Халық комиссарлар комитетинен Халық артисти Айымхан Шамуратова атына миннетдаршылық телеграммасы келди.

Бул дәўирдеги театр репертуарынан ўатанпәрўарлық темадағы, халықта жоқары руўхый көтериңкилик, фашизм үстинен жеңиске ерисиўге исеним пайда ететуғын спектакллер орын алды. Олардан «Алпамыс», «Тазагүл», «Лейтенант Елмуратов», «Бизиң Баҳадыр», «Афтабхан», «Қурбан Омаров», «Арал қызы», «Таҳир ҳәм Зуҳра», «Гүлсара», «Бес сомлық келин» ҳәм т.б. пьесалардың сахналастырыў тәртибинде музыка елеўли орынды ийеледи. Бул спектакллер өз дәўири ушын өзгеше бир жаңалықларға толы болып, атқарыўшы актёр, актрисалардың образ жасаў, оны тамашагөйлерге, сахналық реализмге, оның баслы принциплерине бейимлестириў усаған жаңа бағдарлар тамашагөйлердиң итибарын тартты.

1943-жылы қарақалпақ театрында жүз берген жаңалықлардың бири – театрға Усман Юсупов келип «Алпамыс» спектаклин көрди ҳәм оған жоқары баҳа берди. Н. Дәўқараевтың «Алпамыс» пьесасының биринши варианты 1939-жылы жазылып, Ташкент қаласында өткерилетуғын Қарақалпақстан Республикасы мәденият ҳәм әдебияты ҳәптелигине апарыўға таярланып атырған ўақытта Екинши дүнья жүзилик урыс басланып, спектакльдиң таярлық жумыслары тоқтап қалды, және де театр Төрткүл қаласынан республикамыздың жаңа пайтахты – Нөкис қаласына көширилди. 1943-жылы «Алпамыс» спектакли қайтадан қолға алынып, премьерасы өткерилди.

Спектакльдиң бас ураны – «Халық ушын, намыс ушын!» деп аталды. Тамашагөйлер әсирлер даўамында жырланып киятырған дәстандағы өзлериниң миллий қаҳарманы – Алпамысты сахнада көрип, жүдә күшли руўхланды. Спектаклде көбирек натурализмнен де пайдаланылды –сахнаға Алпамыс атқа минип шықты. Алпамыс ролин жас актёр Рейимбай Сейтов, Гүлпаршын ролин – Айымхан Шамуратова атқарды. 

Спектакль намаларын жазған белгили композитор В.Шафранников дәслеп қарақалпақ халқының үрп-әдетлери, дәстүрлери менен танысты, жасаў тәризин, тилин, минез-қулқын жақсы үйренип, соның тийкарында өлмес музыкалық шығармалар дөретти. Спектакль қаҳарманларының арияларын бүгинги күнде де қосықшыларымыз атқарып келмекте.

Усы жыллары театр жаңадан қосылған хызметкерлер менен ислесетуғын, оларды өз тараўы бойынша оқытып, тәлим-тәрбия беретуғын арнаўлы қәнигелер менен де толықтырылды.

Соның менен бирге, қосықшылар (вокалистлер) ушын ҳәр күни даўысты шынықтырыў сабағын (постановка голоса) өткерип барыў мақсетинде вокалист-муғаллимлер, балет, хор жәмәәтлери концертмейстерлер менен тәминленди. Ташкент қаласынан шақыртылған балетмейстер Али Ардобус, вокалист-муғаллим А.Горская, концертмейстер Гофман ҳәм т.б. қарақалпақ театрына үлкен көмек көрсетти. Сахналық сөз техникасын, сахналық ҳәрекет, театрлар тарийхы, актёрлық шеберлик сабақлары бойынша өзимиздиң жергиликли қәнигелерден Ю.Мамутов, С.Хожаниязов, Ю.Шарипов, С.Қарабаева, Т.Алланазаров, Х.Сапаровлар үлкен жумыс алып барды.

Тынымсыз изленислер миллий драматургияның раўажланыўына түртки болды. Т.Алланазаров, Ю.Шарипов, Ю.Мамутов, С.Жуманиязов, З.Қабулов, Ж.Абидов ҳәм т.б. режиссёрлар тәрепинен сахналастырылған Н.Дәўқараевтың «Алпамыс», С.Хожаниязовтың «Сүймегенге сүйкенбе», Ж.Аймурзаевтың «Айгүл-Абат», «Бердақ» пьесалары театр тарийхында терең из қалдырды.

Профессионал актёрлар менен бир қатарда, арнаўлы билимге ийе болмаса да, халыққа танылған Рейимбай Сейтов, Арзыгүл Атамуратова, Гүлхан Шеразиева, Тохта Рахманова, Сапаргүл Әўезова, Оразгүл Дәўлетова, Оразбай Үмитқулов, Абдулла Сапарғалиев, Сулыў Алламуратовалар түрли спектакллерде өзлериниң бийтәкирар образларын жаратты.

1945-жылы Ташкент мәмлекетлик театр ҳәм сүўретшилик өнери институтының ашылыўы пүткил Орта Азия көркем өнеринде үлкен жаңалық болды.

   Бул институт тек ғана Өзбекстан театрлары ушын емес, барлық Орта Азия ҳәм Қазақстан Республикалары ушын қәнигелер таярлап берди. 1951-жылы институттың биринши қарлығашы – режиссура бөлиминиң питириўшиси Т.Алланазаров театрда режиссёр сыпатында жумыс баслады. 

Ол 1951-1959-жыллары театрда бас режиссёр лаўазымында ислеп, көплеген дөретиўшилик жаңалықлар енгизди. Ол қарақалпақ театры тарийхында рус ҳәм жәҳән драматургиясының классикалық шығармаларын бириншилерден болып миллий театрымыз репертуарына алып кирди. Жергиликли театр ықласбентлерин Ж.Б.Мольер, М.Горький, К.Симонов, Б.Лавренев, Н.Дьянков, И.Франко сыяқлы дүньяға белгили жазыўшылардың драма ҳәм комедиялары менен таныстырды. 

Ол профессионал режиссёр сыпатында бириншилерден болып актёрлардың сахна мәденияты бойынша билимин, уқыбын жетилистириўге итибар берди. Пьесаларды қарақалпақ тилине аўдарды, театрға жаңалық енгизиўге ҳәрекет етти. Ол Ҳамзаның «Майсараның иси», Ж.Б.Мольердиң «Тартюф», Н.В.Гогольдиң «Ревизор», А.Қаҳҳардың «Аўырыў тислер», «Табыттан шыққан даўыс», Ғ.Мүсиреповтың «Қозы-көрпеш – Баян сулыў», Ж.Аймурзаевтың «Айгүл – Абат», С.Хожаниязовтың «Бахыт» спектакллерин сахналастырды. Бундай тамыры беккем, терең мазмунға ийе спектакллер театр жасларының руўхый дүньясын байытты, актёрлардың жаңа қырларын ашты. Т.Алланазаров баслап берген бул пәрўаз театрда ҳәзир де даўам етпекте.

1950-жыллардың ақыры, 1960-жыллардың басларында спектакллерде урыстан кейинги турмыс машқалалары, инсанлар арасындағы қарым-қатнаслар, Ўатанға болған перзентлик парыз, садықлық, тыныш турмыстағы қурылыслар, жаңа жерлерди өзлестириў мәселелери тийкарғы мазмунды қурайтуғын еди. Олар қатарында Т.Жумамуратовтың «Тикленген туў», П.Тилегеновтың «Биринши гудок», К.Симоновтың «Рус адамлары», Ж.Аймурзаевтың «Арал қызы», Т.Сейтжанов, М.Қәлимбетовлардың «Қырлы соқпақлар», С.Хожаниязовтың «Жас жүреклер» пьесалары орын алды.

Театрдың қәлиплесиў жылларында радио, телевидение, кино раўажланбаған болып, театр спектакллери тамашагөйлеримиз ушын ҳәм концерт, ҳәм театр ўазыйпасын атқарды. Музыкалы драмалар ушын киши қурамдағы унисон атқаратуғын сазенделер музыкалы драмаларды, концерт бағдарламаларын атқарыў ушын үлкен ўазыйпаны атқарып, нота менен шертетуғын сазенделер оркестрде хызмет етти. 

Сол дәўирде қәнигели сазенделер аз болыўына қарамастан, жәҳән классикалық саз әсбаплары – скрипка, виоленчель, кларнет, труба, тромбонларда атқаратуғын сазенделер – Камал Меңдибаев, Жумамурат Янгибаев, Палўанияз Әбдижамилов, Алым Абдуллаев, Турсымурат Утемуратов, Люся Брокман, Қурбанбай Есжанов, Қурбанбай Нәметуллаев, Алламурат Қошымбетов, Махсет Көпжасаров, Виктор Марюхин, Николай Мурманцев, Қалбай Төлегенов ҳәм т.б. оркестрде нота менен саз шертти. Симфониялық оркестрди белгили дирижёрлар Алимжан Халимов, Әбдирейим Султанов, Сапарбай Палўановлар басқарып, бирқанша спектакллерге музыкалар жазды.

Театр өзиниң қәлиплескен дәўиринен баслап-ақ музыкалы шығармаларға талап күшли болып, оларды көриў ушын алыс аўыллардан тамашагөйлер арнаўлы келетуғын болған. Сондай спектакллерден «Сүймегенге сүйкенбе», «Ғәрип ашық», «Айгүл – Абат», «Жайлаўда той», «Қәдирдан доктор» ҳәм басқа да музыкалы шығармаларды айтып өтиў орынлы. Композиторлар В.Шафранников, Ж.Шамуратов, А.Халимов, Ә.Султанов, Қ.Турдықуловлардың спектакллерге дөреткен намалары өзиниң халықшыллығы менен баҳалы болып, қаҳарманлар ариялары бүгинги күнге шекем қосықшыларымыз тәрепинен атқарылып келмекте.

Көплеп талантлы актёр, режиссёр, композиторларды жетистирген бул дәргай өз художнигине де ийе еди. 1934-1956-жыллары, яғный жигирма жылдан аслам ўақыт бас художник болып хызмет етип, қарақалпақ сахнасында тәкирарланбас шығармалар дөреткен биринши профессионал художник Борис Дмитриевич Каменев болса, 1957-72-жыллары Қыдырбай Сайпов бас художник болып театрда жемисли мийнет етти.

1955-жылы Ташкент мәмлекетлик театр ҳәм сүўретшилик өнери институтының актёрлық бөлиминиң биринши питкериўшилери – Ш.Өтемуратов, З.Пиязов, Б.Турсынов, А.Жүзимбетов, А.Жүгинисов, А.Абдалиев, А.Хожаназаров, К.Зарымбетовлар театрға келип жумыс баслады. Институттың актёрлық факультетин питкерип келген бир-еки топар қәнигелер театрдың сахналық мәдениятын және де жоқары көтериўге үлес қосты.

Бул жылларда театрдың әҳмийетли сәнелериниң бири – 1957-жылы январь айында Ташкент қаласында өткерилген Қарақалпақстан көркем өнери ҳәм әдебиятының он күнлигинде театр жәмәәтиниң «Сүймегенге сүйкенбе», «Ғәрип ашық», «Рәўшан», «Жарлылық айып емес» спектакллери менен қатнасыўы болды.

Бул қарақалпақ театрының толық қәлиплесип жетилискен дәўири еди.

Қарақалпақ театрының жетискенлик қәдемлери (1957-1991-жж.)

Өткен әсирдиң 60-70-жылларына келип қарақалпақ әдебияты менен көркем өнери, соның ишинде театр да тез пәт пенен, жаңа усылда раўажлана баслады. Келешегинен үмит күттирген жаслар театрға кирип келди.

Бул жыллардағы театр репертуарында көбирек дәстанлар бойынша жазылған пьесалар, инсцени-ровкалар менен аўдарма шығармалар орын алғанын көремиз. Сондай-ақ, Ферғана театры режиссёры Г.Абдулов, қазақстанлы белгили режиссёр Ә.Мамбетовлар да келип, спектакллер сахналастырды. Н.Дәўқараевтың «Алпамыс», Ә.Шамуратов, И.Юсуповлардың «Қырық қыз» музыкалы драмалары, Т.Қайыпбергеновтың «Қарақалпақ қызы» романы бойынша жазылған Т.Баяндиевтың «Жумагүл» драмасы, Ш.Айтматовтың «Ана жер ана», «Қызыл шалғышлы дилбарым» шығармалары табыслы сахналастырылды.

Сондай-ақ, театр көплеген фестивалларда, таңлаўларда қатнасып, жеңимпаз болып, дипломлар менен сыйлықланды, көркем-өнер ҳәм әдебиятымыз ҳәптеликлеринде қатнасты. Атап айтқанда, 1963-жылы февраль айында Ташкент қаласында өткерилген Қарақалпақстан көркем өнери ҳәм әдебияты ҳәптелигинде театр «Жайлаўда той», «Айгүл-Абат», «Левониха Орбитада», 1969-жылы усындай ҳәптеликте «Ақмақ патша», «Наўайы Астрабадта», «Жалынлар» спектакллери менен қатнасты.

1972-жылы бурынғы аўқам халықлары драматургиясы ҳәм театрларының Биринши Пүткил аўқамлық фестивалының жуўмақлары бойынша «Ана жер ана» спектакли ең жақсы сахналастырғаны ушын (режиссёры Ә.Мамбетов) Мәденият министрлигиниң дипломын алған болса, 1974-жылы «Жумагүл» (режиссёры Р.Төрениязов) спектакли мәўсимниң ең жақсы спектакли дипломы менен сыйлықланды.

Кейинги жылларда актёрлар саны Ш.Өтемуратов, З.Пиязов, А.Жүгинисов, Ж.Бекмуратов, Х.Сапарова, М.Халмуратова, Р.Адикова, З.Сайпова, Р.Сапарова, Х.Айымбетов, Б.Кайпов, М.Садықов, Ж.Султабаев, А.Аңсатбаева, Е.Саекеев, А.Аңсатбаев, Қ.Өтегенов сыяқлы талантлы, профессионал билимге ийе қәнигелер менен толысып, елеўли жетискенликлер қолға киргизилди.

Кең дөретиўшилик имканиятларына ийе болған миллий театрымыз күнделикли турмыс темасынан таза поэтикалық шығармалар жаратыўға умтылды. Жас режиссёрлар Қ.Абдиреймов ҳәм Н.Аңсатбаевлардың тынымсыз мийнетлери арқасында театр бурынғы аўқам Республикалары арасында белгили орын ийелей баслады.

Режиссёрлар актёрлардың дөретиўшилик күшин, имканиятларын дурыс баҳалап, сахнадағы шеберлигине айрықша итибар берди. Бул жылларда ири көлемли шығармалардың сахналық көринисин жаратқан Қ.Абдиреймов, Н.Аңсатбаевлар менен заманлас, пикирлес художник Қыдырбай Сайпов 1972-жылы тосаттан қайтыс болып, 1973-жылы Алматы қаласынан шақыртылған жас художник Ислам Алибеков қырық жылға шамалас қарақалпақ театрында жемисли мийнет етти.

«Отелло» (В.Шекспир), «Абу Райхан Беруний» (Т.Сейтжанов), «Наўайы Астрабадта» (И.Махсумов), «Қарақалпақ қызы» (Т.Баяндиев, Г.Абдулов), «Ай тутылған түнде» (М.Карим), «Аты өшсин» (Г.Горин), «Арбаң аўдарылмасын» (О.Иоселиани), «Әзирейлини алдаған адам» (Т.Минуллин), «Ғәрип ашық» (А.Бегимов, Т.Алланазаров), «Он үшинши председатель» (А.Абдуллин), «Өз арзасы менен» (У.Умарбеков) сыяқлы тамашагөйлерди пикирлеўге шақыратуғын, эстетикалық заўық бағышлайтуғын, режиссёрлық жаңалықларға бай спектакллер сахналастырылды.

Театр ҳәм драматурглер, театр ҳәм тамашагөйлер арасында өз ара дөретиўшилик қарым-қатнаслар унамлы нәтийжелер бере баслады, Жазыўшылар аўқамы менен биргеликте тез-тез пикир алысыўлар, пьесалар бойынша додалаўлар өткерилди.

1976-жылы Қарақалпақстан ҳәм Өзбекистан ўәлаятлары театрлары телефестивалының жуўмағы бойынша театрға биринши орын берилип, Өзбекистан Мәденият министрлигиниң дипломы менен сыйлықланды. Усы жылы М.Каримниң «Ай тутылған түнде» (режиссёр Н.Аңсатбаев) спектакли бурынғы аўқамлас театрлары ишинде ең жақсы сахналастырылған спектакль сыйлығын алыўға миясар болады.

       1977-жылы театр «Ҳүрмет Белгиси» ордени менен сыйлықланды.

Сол гезлери өзиниң қосықлары ҳәм миниатюралары менен танылған жас шайыр, жазыўшы К.Рахманов өзиниң салмақлы шығармалары менен театрға қәдем қойды.

Халықтың көптен күткен шығармалары театрды және де жанландырды. Оның қәлеминен дөреген «Келин» спектаклинен соң «Жаралы жүреклер», «О дүньяға мирәт», «Лаққылар емлеўханада», «Ынжықтың муҳаббаты» ҳәм басқа да оннан аслам пьесалары театр репертуарын байытты.

  Қ.Мәтмуратов, О.Абдирахманов, С.Жумағулов, М.Нызановлар өзлериниң сахналық шығармалары менен 1980-жыллардан баслап бүгинги күнге шекем миллий драматургиямыздың раўаж-ланыўына үлес қосып киятыр.

 «Бир үйде еки өмир», «Өмирбек ҳәм Тазша», «Өжет», «Еки дүньяның әўереси» ҳәм басқа да миллий колоритке бай спектакллер тамашагөйлер кеўиллеринен шықты.

1980-жылы Өзбекистан Республикасы театрлар арасында өткерилген Екинши жәҳән урысы жыллары темасына арналған спектакллердиң фестивалында К.Рахмановтың «Жаралы жүреклер» (режиссёр Н.Аңсатбаев) спектакли биринши орын алады.

1983-жылы Ташкент қаласында Қарақалпақстан театр күнлери өткерилди. Театр жәмәәти Ж.Аймуразаевтың «Бердақ» музыкалы драмасын, С.Хожаниязовтың «Сүймегенге сүйкенбе» музыкалы комедиясын, К.Рахмановтың «Келин» комедиясын, М.Каримниң «Ай тутылған түнде» драмасын ҳәм Г.Горинниң «Аты өшсин» драмасын ташкентли тамашагөйлерге инам етти.

1980-жыллары театр ушын әпиўайылықтан қурамалыға өтип болған дәўир болды. Енди ири көлемли шығармалар сахналастырыўға барлық имканиятлар ашылып, миллий опера ҳәм балет көрсететуғын ўақыт жеткен еди.

1987-жылы белгили композитор, Өзбекистан ҳәм Қарақалпақстан көркем өнер ғайраткери Н.Мухаммеддинов тәрепинен дөретилген биринши қарақалпақ миллий операсы – «Әжинияз» сахналастырылды. Либреттосы Өзбекистан Қаҳарманы, Өзбекистан ҳәм Қарақалпақстан халық шайыры И.Юсупов қәлемине тийисли.

Бул операның сахналастырылыўы театрдың жаңа жөнелисин белгилеп берди. 1989-жылы театрға «музыкалы театр» статусы берилди. Бурын музыкалы драма ҳәм комедия театры сыпатында 15 штат бирлигинде аралас әсбаплар ансамбли (оркестри) тек музыкалы драма спектакллери ҳәм унисон концерт бағдарламалары менен халқымызға хызмет етип келген болса, 1989-жылдан театр көп жанрлы театрлар қатарына кирди ҳәм опера, балет, музыкалы драма ҳәм комедия, драма спектакллерин сахналастырыў мүмкиншилигине ийе болды. 

Бизиң театрымыздай театр бурынғы аўқам көлеминде тек еки жерде болған болса, енди олардың қатарына қарақалпақ театры да қосылды ҳәм халқымыз ушын театр өнериниң көплеген жанрларында спектакллер көрсетиў имканиятлары пайда болды. Театрға 53 штат бирлигинде бурынғы филармонияның симфониялық оркестри сазенделери ҳәм саз әсбаплары толығы менен өткерилди. Актёрлар қурамында вокал актёрлары, драма актёрлары, хор, балет труппалары жумыс ислей баслады.

Театр сахнасында дүнья стандартына сай, музыка өнериниң шыңы, синтетикалық жанры болған опералық шығармалар да сахналастырылатуғын болды. Оркестрге бас дирижёр – Сапарбай Палўанов, бас хормейстер – Қурбанбай Заретдинов тайынланды.

Бурынғы киши, толық емес, аралас саз әсбаплары оркестр менен атқарылып киятырған, театрымыздың сахнасында жүрип турған «Сүймегенге сүйкенбе», «Үш бойдақ», «Бердақ», «Ақмақ патша», «Ғәрип ашық» музыкалы драмалары толық оркестр қурамы ушын қайта исленип, дүнья стандартына сай дәрежеде атқарыла баслады.

Театр енди көп жанрлы болып, онда опера, балет, музыкалы драма ҳәм драмалық шығармалар сахналастырыў мүмкин-шиликлер пайда болды ҳәм 1990-жылы Қазақстан Республикасы Алматы қаласында гастроль сапарында қарақалпақ театрының кең мүмкиншиликлерге ийе екенлигин дәлиллеп, «Әжинияз» операсын, «Ғәрип ашық» музыкалы драмасын, «Келин» комедиясын қазақстанлы театр ықласбентлерине көрсетиўге еристи.               Театрдың жетискенлик қәдемлери ғәрезсизлик жылларында даўам етти.

Ғәрезсизлик жылларындағы театр

Өзбекистан Республикасы ғәрезсизликке ерискеннен кейин барлық тараўлардағы жүз берип атырған өзгерислер сыяқлы, республика театрлары да жаңа раўажланыў жолына өте баслады.

Ғәрезсизликтиң дәслепки жылында театрымызға уллы сөз зергери, классикалық әдебиятымыз байтереги Бердақтың исми берилди. Көркем өнерди, соның ишинде театрлар жумысларын буннан былай да раўажландырыў бойынша Президент Пәрманлары ҳәм Ҳүкимет қарарлары қабылланды. 1998-жылы             26-марттағы 1980-санлы «Өзбекистан Республикасында театр көркем өнерин раўажландырыў ҳаққында»ғы, 2017-жыл 31-майдағы «Мәденият ҳәм көркем өнер тараўын және де раўажландырыў ҳәм жетилистириў илажлары ҳаққында»ғы Президент Пәрманлары, 2017-жыл 3-август күни мәмлекетимиз Президенти Ш.М.Мирзиёевтың Өзбекистан дөретиўши-зыялылар ўәкиллери менен ушырасыўда шығып сөйлеген сөзи ҳәм ушырасыўдан кейинги дәўирде дөретиўши зыялыларға, театрларға көрсетилип атырған ғамхорлықларын айрықша атап өтиў орынлы.

Биринши Президентимиз И.А.Каримов «Қашан болмасын миллий мәдениятымыздың ажыралмас бөлеги болған театр ҳаққында сөз еткенде, уллы Маҳмудхожа Беҳбудийдиң «Театр – бул ибратханадур» деп айтқан пикирин еслеў орынлы. Бизиң миллий өнеримиз тарийхта жүдә үлкен жолды басып өтип, оның әййемги тамырлары халық ойын ҳәм тамашаларына барып байланысады. 

Бирақ, XX әсирге келип, миллий театр көркем өнери елимиз ҳәм жәҳән көлеминде қәлиплескен, дәўирлер сынағынан өтип киятырған дәстүр ҳәм тәжирийбелер тийкарында жаңадан пайда болғанын ҳәм кәмал тапқанын атап өтиў орынлы. Соның ишинде пайтахтымызда, ўәлаят театрларында қойылып атырған жәҳән сахна өнериниң классикалық үлгилери өз ўақтында тек елимиз ғана емес, ал сырт ел тамашагөйлерин де таң қалдырғаны бул пикирди дәлиллейди.

Соның менен бирге, театр дөретиўшилери тәрепинен жаратылған көплеп миллий руўхтағы сахна шығармалары сырт еллерде де табыслы атқарылып атыр. Ҳәзирги ўақытта республикамыз театрларында түрли тема ҳәм жанрларға көплеген спектакллер жаратылып, өзине тән дөретиўшилик излениўлер даўам етип атырғанлығын атап өтиў орынлы», – деп келтирип өткен еди. Театр заман менен тең қәдем таслаўы керек. Әлбетте, бул сөз өзиниң тастыйығын тапқан.

Себеби ҳәр қандай дәўирде де театр сол халықтың дәрти ҳәм қуўанышы менен жасайды. Ҳәр бир дәўирдиң турмыс жағдайы, сиясаты болыўы менен бирге, қаҳарманлықларының да болыўын тарийх бизге айқын көрсетип берди.

Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик академиялық музыкалы театры жәмәәти де көрсетилип атырған ғамхорлықлардан дурыс пайдаланып, халқымыздың кеўиллеринен шығатуғын, бүгинги күн талабына жуўап беретуғын спектакллерди сахналастырып келмекте.

Театр репертуарынан тарийхый жанрлардағы, ўатан-пәрўарлық темасындағы, халықлар дослығы, бир-биреўге болған меҳир-муҳаббат, инсанды қәдирлеў идеялары менен суўғарылған спектакллер орын алған.

Театр жаңа дәўирде кең мүмкиншиликлерге ийе болып, бурыннан киятырған дәстүрлерин даўам етпекте, миллий драматурглер шығармалары менен бир қатарда туўысқан халықлар тилинен таржима қылынған шығармаларды сахналастырмақта. Миллий операға ийе болған көркем өнеримиз енди жәҳән классикалық операларын қарақалпақ тамашагөйлерине инам етти. Себеби театрда солистлер, хор, оркестр, балет артистлери жетерли болды.

 Атап айтқанда, С.Юдаковтың «Майсараның ҳийлеси» (режиссёр Н.Ансатбаев) операсы қарақалпақ тилинде, С.Рахманиновтың «Алеко» (режиссёры Қ.Абдиреймов) операсы «Цыганлар» аты менен рус тилинде, Н.Мухаммеддиновтың «Әжинияз» операсы, «Айжамал» балети, А.Бегимов, Т.Алланазаровлардың «Ғәрип ашық» музыкалы драмасы, Қ.Мәтмуратовтың «Шәрьяр» драмасы (режиссёры Б.Баймурзаев), А.Ариповтың «Саҳыпқыран» (реж.Н.Аңсатбаев) драмалары табыслы сахналастырылды.

         Сондай-ақ, тамашагөйлер талаплары итибарға алынып, күлки қумар халқымызға көплеген комедия жанрындағы шығармалар: К.Рахмановтың «Ынжықтың муҳаббаты», Қ.Мәтмуратовтың «Өмирбек ҳәм Тазша», М.Нызановтың «Еки дүньяның әўереси», Ш.Башбековтың «Темир қатын», И.Садықовтың «Әпендиниң қатыны», Б.Журтовтың «Қәйин енениң қылўасы» басқа да бир неше спектакллер тамашагөйлер нәзерине усынылды. Ҳәрбир байрамға арнап театрластырылған шоу-концертлерди көрсетиў дәстүрге айланды.

Бул дәўирде театрда үлкен тәжирийбеге ийе сахна шеберлери Т.Қайыпназарова, Е.Саекеев, Х.Айымбетов, С.Айымбетова, М.Исмайлова, Б.Узақбергенов, С.Дәўлетова, М.Сапаева, Ө.Қосымбетов, Ж.Өтепбергенов, Қ.Дәнияров, Ә.Сейтеков, Қ.Қаландаров, Г.Жуманиязова, У.Юсупова, А.Пиязова, Г.Сарыбаева, Б.Назарымбетов, Ж.Сағындықова, С.Ганиева, Ж.Пирлешова, Д.Жалғасбаева, А.Қалимбетовалар менен бирге М.Үсенов, С.Аннақулова, К.Алланазаров, Д.Атамуратов, А.Аманиязовлар усаған жас талант ийелери әлўан түрли образлар жаратты.

Бул жыллары режиссёрлар Н.Аңсатбаев, Қ.Абдиреймов, Б.Баймурзаев, Ж.Султабаев, Б.Утебаевлар ҳәр қыйлы темаларда ҳәм ҳәр қыйлы жанрларда спектакллер дөретти.

Деген менен, ғәрезсизлик жылларындағы дәслепки экономикалық қыйыншылықлар театрды да шетлеп өтпеди. Бурын кең мүмкиншиликлерге ийе театр 1999-жылға келип 360 штат кестесинен 143 штат бирликлерине түсип қалды. Соған қарамастан театр алға умтылыўын пәсейтпеди.

Театр репертуарынан инсан қәдир-қымбаты, оның ишки дәрти, улыўма инсаныйлық машқалалардағы психологиялық драмалар менен тәрбиялық әҳмийетке ийе шығармалар орын алды.

2000-2010-жыллар арасында сахналастырылған, дәўир талабына сай, миллий колоритке бай музыкалы спектакллер – О.Әбдирахмановтың «Тирсеклер», К.Рахмановтың «Лаққылар емлеўханада», «Өлим жазасы», «Қөдирең гүллер», «Абыйға бабый», А. Өтениязованың «Қызың – ар-намысың» шығармалары (композиторлар – Қ.Заретдинов, Ш.Пахратдинов, А.Төремуратовалар) халқымыз кеўлинен шықты. Театр ықласбентлериниң тилеклерине бола П.Тилегенов, С.Палўановлардың «Ҳүждан», Қ.Шаңғытбаев, Қ.Байсейтов, А.Мухаммедовлардың «Үш бойдақ» шығармалары болса қайта- қайта сахналастырылып, тамашагөйлерге үлкен руўхый азық инам етти.

Күнделикли турмыс тәшўишлери драмалық шығармаларда сәўлеленсе, турмыстағы күлкили ўақыяларды комедия арқалы жеткерип берип турды. 

 «Биз ким едик, кимлердиң әўладымыз, ата-бабаларымыз ким болған?» деген тарийхый шынлықларды сахнада сәўлелендиретуғын спектакллер сахналастырып жас әўладларымызға таныстырып киятыр. Усындай спектакллерден Н.Даўқараевтың «Алпамыс»  (композиторлар В.Шафранников, Н.Мухаммеддинов, режиссёр Н.Ансатбаев), К.Рахмановтың «Едиге» (композитор Қ.Заретдинов режиссёр Ж.Султабаев), Қ.Мәтмуратовтың «Бердақ» (композитор Қ.Мәтмуратов, режиссёр Б.Утебаев), А.Бегимов, Т.Алланазаровлардың «Ғәрип ашық» (композиторлар А.Халимов, Қ.Заретдинов, режиссёр Б.Баймурзаев) музыкалы драмалары тамашагөйлер кеўиллеринен шықты. 

Н.Дәўқараев, В.Шафранников, Н.Мухаммеддиновлардың «Алпамыс» (режиссёр Н.Аңсатбаев), К.Рахманов, Қ.Заретдиновлардың «Едиге» (режиссёрлар Ж.Султабаев, А.Қудайназаров) музыкалы драмалары, Қ.Заретдиновтың «Тумарис» операсы (режиссёр Қ.Абдиреймов) «Қырық қыз» балети (балетмейстер А.Шарипов) буған мысал бола алады. 

Биринши миллий операмыз «Әжинияз» (2014-жыл, режиссёр Н.Аңсатбаев) ҳәм биринши балетимиз «Айжамал» (2017-жыл, балетмейстер А.Шарипов) қайта сахналастырылып, халқымызға инам етилди. Классик шайырымыз Бердақ Қарғабай улының 190 жыллық юбилейи мүнәсибети ҳәм театрдың 90 жыллық юбилей кешелери алдынан драматург Қ.Мәтмуратовтың «Бердақ» (режиссёр Б.Утебаев) шығармасы жаңадан сахналастырылды.

         Бул жыллары миллий опера ҳәм балетлеримиз көбейип барды. Н.Мухаммеддиновтың «Әжинияз» операсы менен «Айжамал» балетинен соң, арадан бираз жыл өтип Қ.Заретдиновтың «Тумарис» операсы, «Қырық қыз» балети сахналастырылып қарақалпақ көркем өнеринде үлкен жаңалық болды. 2019 жылы Н.Мухаммеддиновтың және бир операсы «Гулайым» (либретто авторы Г.Матьякубова) премьерасы өткерилди.

            Қарақалпақстанда бирден-бир симфониялық оркестр өзиниң тийкарғы ўазыйпасы –спектакллер атқарыў менен бирге ҳәмийше халқымыз арасында, әсиресе жасларымызды жәҳән классикалық музыкасы арқалы руўхый тәрбиялаў мақсетинде лекциялар, концертлер, тематикалық концертлер, ушырасыўлар ҳәм басқа да үгит-нәсият, ағартыўшылық жумысларын жүргизип келмекте.

 «Музыка дүньясына саяхат» атамасындағы концерт бағдарламасы менен республикамыздың барлық балалар музыка ҳәм көркем өнер мектеплеринде, улыўма билим бериў мектеплеринде жасларымыз ушын музыка тыңлаў, саз әсбаплары ҳәм музыка жанрлары ҳаққында түсиник жумысларын жүргизбекте. Жаслардың ҳәр тәреплеме раўажланған, руўхы бай кәмил инсан болып жетилисиўинде симфониялық оркестр артистлери менен бас дирижёр Қ.Заретдиновтың мийнетлери айрықша.

Симфониялық орекстр жәмәәти

         Опера ҳәм музыкалы спектакллерде хордың орны бөлек. Бул спектакллердиң көп даўыслы болып, массалық сахналардың табыслы шығыўында тынымсыз изленип атырған бас хормейстер Айпара Төлепованың мийнетлери өз алдына.   Театр ҳәр қашан да заман менен тең адым таслап келеди. Инсанлардың тәшўиши, машқаласы, оған қандай шешим табыў керек деген сораўларға жуўапты сахнада көрсетип киятыр.

Бүгин жәҳән машқаласына айналған адам саўдасы, диний экстремизм, терроризм иллетлери ҳәм оларға қарсы гүрес темасына бағышланған Р.Мухаммеджановтың «Айдын» (режиссёр С.Узақбаев), Н.Хашимовтың «Қыянет қурбанлары» (режиссёр Б.Утебаев), бир-биреўге меҳир-мүриўбет, ата-ана қәдири, инсанлардың ишки сезим-туйғылары киби психологизмге толы Н.Аббасханның «Тәнҳа жулдыз» (режиссёр В.Умаров), И.Султанның «Ийман» (режиссёр Ё.Садиев) шығармалары да халқымыз меҳрин қазанды.

Хор жәмәәти

Театрымыз усы жыллар ишинде бир қанша фестивалларда, Қарақалпақстан Республикасының мәденият ҳәм әдебият күнлеринде қатнасып, миллий театр көркем өнерин басқа халықларға таныстырып, белгили орынларды ийелеп киятыр.

1993-2000-жыллары Ташкент қаласында, 2001-жылы Хорезм ўәлаятында өткерилген Қарақалпақстан Республикасы мәденияты ҳәм әдебияты күнлеринде қатнасты.

1993-жылы Түркменстан Республикасы Ашхабад қаласында өткерилген Орта Азия ҳәм Қазақстан Республикалары театрлар фестивалында Қ.Мәтмуратовтың «Шәрьяр» (режиссёр Б.Баймурзаев) драмасы менен қатнасып, Гүлшара ролин атқарған Ж.Сағындықова «Ең жақсы ҳаял образы» номинациясы бойынша жеңимпаз болды.

1996-жылы Амир Темурдың 660 жыллығына байланыслы өткерилген Өзбекистан Республикасы театрлары арасындағы конкурста А.Ариповтың «Саҳыпқыран» спек-таклинде Амир Темур ролин атқарған актёр Базарбай Узақбергенов «Ең жақсы Амир Темур образын жаратыўшы» номина-циясының жеңимпазы болды.

1999-жылы «Ынжықтың муҳаббаты» комедиясын сахналастырыўшы режиссёр Б.Өтебаев Өзбекистан Республикасы театрлары арасында «Ең жақсы спектакль сахналастырыўшы режиссёр» дипломын алды.

2008-жылы Түркменстан Республикасы Ашхабад қала-сында өткерилген «Қосық-саз –инсанияттың руўхый ғәзийнеси» атамасындағы фестивалға театрдың камералық оркестри менен вокал артистлери қатнасқан болса, Египет Республикасының пайтахты Каирда болып өткен ХХI халық аралық театр фестивалында қатнасты, 2009-жыл жуўмағы бойынша Өзбекистан Республикасы театрлары арасында «Жылдың ең белсенди театры» номинациясы бойынша жеңимпаз болды.

2011-жылы Ташкент қаласында өткерилген «Сени жырлаймыз, заманлас» республикалық  I фестивалында П.Айтмуратовтың «Талаплыға нур жаўар» спектакли менен қатнасып, сыйлы II орынды, 2013-жыл өткерилген усы атамадағы фестивалда Қ.Нарқабылдың «Нур саяда қалмайды» спектакли III орынды алыўға еристи. Ал, Шабнам ролин атқарған Сарбиназ Аннақулова «Ең жақсы ҳаял образы» номинациясы бойынша жеңиске еристи.

«Алпамыс», К.Рахмановтың «Келин», П.Айтмуратовтың «Талаплыға нур жаўар» спектакллери менен,    2014-жылы Ашхабад қаласында өткерилген «Бахтияр дәўирдеги театр» атамасындағы халық аралық театрлар фестивалында, 2016-жыл май айында Ташкент қаласында гастроль сапарында Н.Мухаммеддиновтың «Әжинияз», Қ.Заретдиновтың «Тумарис» ҳәм симфониялық оркестрдиң «Ассаллам, Ташкент ақшамы» концерт дәстүрлери менен, Усы жылы театр жәмәәти Ташкент қаласында гастроль сапарында болып,Н.Дәўқараевтың ноябрь айында И.Султанның «Ийман» спектакли менен қатнасты ҳәм ташкентли тамашагөйлер менен қәнигелер қарақалпақ театрының бүгинги жетискенликлерине жоқары баҳа берди. 

Өзбекстан Республикасы Президенти дийўанының 2017-жыл 20-февральдағы 07-302-санлы ҳәм Министлер Кабинетиниң 2017-жыл 22-февральдағы 08/364-санлы тапсырмаларын орынлаў мақсетинде профессионал театр көркем өнерин және де раўажландырыў, ғәрезсизлик жылларында ерисип атырған табысларымызды, бүгинги заман қаҳарманларын жырлайтуғын, тарийхый жанрдағы, патриотлық темадағы шығармаларды жаратып, жас әўладты тәрбиялаўда, ийгилик идеяларын сиңдириўде айрықша хызмет етип атырғаны ушын Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик музыкалы театрына Өзбекистан Республикасы Мәденият ҳәм спорт ислери министрлигиниң 2017-жыл 23-февральдағы 240-санлы буйрығы менен Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик академиялық музыкалы театры статусы берилди.

2017-жылғы өткерилген республика театрларының «Сени жырлаймыз, заманлас» атамасындағы таңлаў фестивалында К.Рахмановтың «Муҳаббат самалы» (композитор Қ.Заретдинов, режиссёр М.Усенов) музыкалы драмасы 3-орынды ийелеўге миясар болды.

2018-жылы Қырғызстан Республикасы Бишкек қаласында өткерилген «Айтматов және театр» атамасындағы Халықаралық фестивальда Ч.Айтматовтың «Теңиз жағалап жортқан Тарғыл көпек» шығармасы тийкарында режиссёр Мухтар Реймов тәрепинен сахналастырылған «Лувр үйреги» спектакли III-орынды, Өзбекстан Республикалары театрлары жас режиссёрларының «Дебют-2018» фести-валында I-орынды ийеледи

Театр ҳәр жылы жаслар менен толысып барып, театрға жаңаша усыл, жаңаша ағым пайда болды деўге болады. Әсиресе, жас режиссёр Мархабай Усенов ҳәм Мухтар Реймов сахналастырған спектакллер тамашагөйлерде өзгеше тәсир қалдырды.

2019-жылы Өзбекстан Республикасы театрлары арасында өткерилетуғын «Сени жырлаймыз, заманлас!»   V-көрик фестивалы Нөкис қаласында жоқары дәрежеде өткерилди. Фестивальда Мархабай Усенов тәрепинен сахналастырылған К.Каримовтың «Сақаўат бағы» драмасы I-орынды алыўға мияссар болды. Сондай-ақ, усы жылы Ч.Айтматовтың «Жамила» шығармасы тийкарында Мархабай Усенов тәрепинен сахналастырылған «Жамила» спектакли Ташкент қаласында гастроль сапарында болып Ташкентли тамашагөйлер ҳәм қәнигелер тәрепинен жоқары баҳа алыўға еристи. 

Театр жәмәәтиниң усындай жетискенликлери ҳүкиметимиз тәрепинен жоқары баҳаланып келмекте. Ҳәр жылы дөретиўши хызметкерлердиң бир топары Өзбекистан Республикасы ҳәм Қарақалпақстан Республикасының мәмлекетлик сыйлықларына миясар болмақта.

Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат академик мусиқали театри республикамизда ўз ўрни ва нуфузига эга театрлардан биридир. Бу даргоҳ 90 йиллик тарийхга эга. Шу йиллар мобайнида театр халқимиз маънавий ҳаётининг ажралмас қисмига айланиб, жамиятнинг тараққиёт босқичларида ҳақийқий ҳаёт манзараларини акс эттирган маданий-маънавий масконга айланди. 

Халқ билан ҳамжиҳат бўлиб, инсонларнинг қувончларинию ғам-ташвишларини саҳна асарларида акс эттириб, томошабинлар кўнгилларидан жой олди.

Театр халқимиз маънавиятини юқори чўққиларга кўтарди, миллий қадриятларимизни, урф-одат ва анъаналаримизни сахнада намойиш қилди. Театрнинг қайси даврдаги фаолиятига назар ташламайлик, ижодий жамоа «халққа хизмат қилиш»дек шарафли вазифани бажариб, актёрларимизнинг янгидан-янги ижро маҳорати ва талқин услубларининг узлуксиз тараққий этиб келаётганига гувоҳ бўламиз. Ташкил қилинган даврдан бошлаб бу улуғ даргоҳда ижод қилган устоз санъаткорларнинг энг оғир ва машаққатли йилларда ҳам республикамизнинг олис туманларига гастрол сафарлари, намойиш этган концерт ва спектакллари ҳалигача халқимиз хотирасида.

Бадиийлик ва мазмун жиҳатидан пухта ишланиб, саҳналаштирилган кўпгина спектакллар нафақат қорақалпоқ, балки қардош миллатлар вакилларида ҳам қизиқиш уйғотиб келмоқда. Узоқ йиллар давомидаги изланишлар, ҳар бир асарга алоҳида талқин билан ёндошувлар туфайли театр жамоаси ўз йўлини, санъатнинг янги қирраларини эгаллади ва қорақалпоқ театр санъати деган катта мактаб яратишга муваффақ бўлди.

Давлатимиз мустақилликка эришгандан сўнг театрнинг ижодий тараққиёт йўли янада кенгайди ва янги ривожланиш босқичига ўтди. Асарлар танлаш, уларнинг мавзуси ва жанр талабларини ҳисобга олган ҳолда саҳналаштириш, репертуар танлаш, ижод услубларини топиш, томошобинлар эҳтиёжларини аниқлаш ва уларга таъсир қилиш услубларини чуқурлаштириш театрнинг устувор вазифаларига айланди. Мустақиллик йилларида эришилган ютуқлар, замонга мос мавзулар билан бир қаторда ўтмиш-тарихимизни акс эттирадиган, айниқса ёшларнинг эстетик эҳтиёжларини қониқтирадиган асарларнинг саҳналаштирилиши томошабинларнинг театр санъатига бўлган эътибор ва қизиқишларини янада орттирмоқда.

Театрнинг истиқлол йиллардаги фаолиятида кўпгина диққатга сазовар ўзгаришлар юз бермоқда. Репертуар сиёсати, режиссура ва актёрлик маҳоратидаги янгиликлар ва ютуқлар, халқаро маданият марказларида орттирилган тажрибалар – театр жамоасининг узоқ ва машаққатли меҳнатларининг маҳсулидир.

Театрнинг кўп йиллар давомида эришган ютуқлари, айниқса ёшларни Ватанга садоқат, инсонпарварлик руҳида тарбиялаш, инсонлар қалбига яхшилик нурларини сингдиришни ўзининг эзгу миннати деб билиб, фидокорона хизмат кўрсатиб келаётганини ҳисобга олиб, театрга 2017 йили «академик театр» мақоми берилди.

Бу юксак мақом театр жамоасига 90 йиллик байрами олдидан катта қувонч бўлди. Бундан илҳомланган театр санъаткорлари янгидан-янги асарлар устида ижодий ишларини янада такомиллаштирмоқда ва жадаллаштирмоқда.

Қорақалпоғистонда театр санъатининг пайдо бўлиши.

«Тонг нури » труппасининг ташкил қилиниши (1926-1930 йй)

«Агарда икки одам гаплашиб, учинчи одам уни тингласа, бунинг ўзи театр», – деган эди польшалик актёр Густав Холоубек. Жаҳондаги барча халқлар ва миллатлар сингари қорақалпоқ халқининг ҳам асрлар мобайнида шаклланган ҳамда авлоддан-авлодга ўтиб келаётган анъаналари ва урф-одатлари жуда ҳам бой маънавий мерос сифатида маънавий тарихимизда ўчмас из қолдирган ва халқ оғзаки ижодиёти дурдоналарида, турли маросимларда, қиз-йигитлар базмларида, болалар ўйинларида сақланиб қолган.

Тўйлар ва бошқа маросимларда достонлар ижро этган жиров-бахшиларда актёрлик маҳоратнинг, «қудалик», «куёв келди», «қиз узатиш», «беточар», «бешик туй», «тусов кесиш» маросимларида, «Оға бий» ва бошқа да анъанавий халқ ўйинларида ҳақиқий театрлашган томошалар манзараси ёрқин акс эттирилган.

Ўтган асрнинг 20-йилларида собиқ иттифоқнинг ҳамма жойларида бўлгани каби, Қорақалпоғистонда ҳам театр санъатини шакллантиришга жиддий эътибор қаратилиб, турли маданий-маърифий муассасалар, театр-концерт гуруҳларини ташкил қилиш ишлари бошланди.

     Қорақалпоғистон вилояти Ижроия қўмитасининг 1926 йил 11 апрелдаги «Қорақалпоқ миллий драма труппасини ташкил этиш тўғрисида»ги махсус қарори билан «Тонг нури» Қорақалпоқ миллий театр труппаси ташкил қилинади ва унинг бадиий раҳбарлигига Тўрткўл шаҳридаги педагогик техникум ўқитувчиси З.Ф.Қосимов тайинланади. 

Труппа аъзолари 13 та одамдан иборат бўлиб, улар – Ж.Аймурзаев, А.Матьякубов, Г.Убайдуллаев, М.Матжанов, Ж.Сейтова, Қ.Бекмуратова, М.Темирханова, П.Саекеева, Т.Исметуллаева, Қ.Алланиязов, Б.Сейтов, Ж.Пирназаров, О.Торемуратовлар эди. Бу инсонлар «Тонг нури» труппасининг, бугунги қорақалпоқ театрининг илк қалдирғочлари сифатида тарих саҳифаларида муҳрланиб қолди.

    Театр иморати 1932 йил. Тўрткўл шаҳри.

1926 йил 8 ноябрда Қасим Авезовнинг «Тилак йўлида» номли картинали тарихий драмаси билан «Тонг нури» труппасининг биринчи пардаси тантанали очилди. Қорақалпоқ миллий театри тарихининг солномаси айнан шу кундан бошланди.

Биринчи афиша

     Бугун 1927-йил 28-май куни Қорақалпоқ «Тонг нури» труппаси артистлари томонидан «Тилак йўлида» спектакли сахнага қўйилади.

    Касса очиқ: соат 9-00 дан кечки 9-00 гача.

«Тонг нури» труппаси бошлиғи Зарип Қасим ўғли

Бу йиллари труппа иштирокчиларининг сони анча кўпайди, труппа репертуари М.Орайди, К.Тикчурин, С.Абдулла, Ҳамза, шунингдек, маҳаллий муаллифлардан С.Мажитов, А.Утепов, Қ.Авезов, А.Бегимов, А.Матяқубов, М.Дарибаев, Т.Сейтмамутовларнинг янги асарлари билан тўлдирилди.

1930-йилларда «Тонг нури» труппаси барча қишлоқ ва овулларда, шаҳарларда сафарларда бўлиб, театр санъатини бутун халқимизга намойиш қилди ва ўлкамизда биринчи Қорақалпоқ давлат театрини ташкил этишга асос солди. Бунда мазкур миллий труппада ҳам директор, ҳам режиссёр, ҳам артист, ҳам созанда, ҳам ашулачи ва драматург вазифаларини бажарган Абдураҳмон Утеповнинг шижоатли меҳнатлари алоҳида ўрин тутади.Албатта, бу даврда режиссёрлик иш услублари етарли эмас эди.

 Саҳналаштирилган пьесалар суфлёр ёрдамида ижро қилиниб, спектаклларга махсус декорация, ёритиш ускуналари, реквизитлар, бутафория ва бошқа компонентлар ишланмаган эди. Чунки, бундай спектакл безаклари у даврда миллий театримиз анъаналаридан ўрин олмаган эди. Кечки спектакль ва концертлар тўғрисида жарчилар, сурнай-карнайлар ёрдамида эълон қилинган. Туманларда кечки спектакллар учун зарур ускуналар, безак буюмлари, бош кийим, пойабзаллар шу жойдаги аҳолидан йиғилиб, саҳнада ишлатилган ва ҳ.

У даврда режиссёрлар актёрларга рол тақсимлаш, суфлёр ёрдамида саҳнада пьесадаги сўзларни айтиб, томошабинларга эшиттириш каби оддий кўрсатмалар бериш билан кифояланган.

Декорация безаклари орқали даврнинг ўзига хос белгиларини, одамларнинг турмуш шароитини, кун, фасл, макон, мавсум хусусиятларини акс эттириш каби саҳнавий қоидалар бўлмаган. Саҳна учун махсус либослар, тақинчоқлар ва безаклар, қурол-яроқлар натурал характерга эга бўлиб, иллюстрацион маънони англатган. 

Пьеса мазмунига, персонажларнинг ҳол-аҳволига боғлиқ бўлмаган кўшиқлар кўйланиб, мусиқалар чалинган. Миллий анъаналар ва урф - одатларга мослаштириш ва бошқа саҳналик талаб ва тартибларга етарли эътибор берилмаган1930 йилдан бошлаб театр фаолиятидаги бундай саҳнавий камчиликлар бартараф қилина бошлади. Шу йил декабрда «Тонг нури» труппаси асосида Қорақалпоқ давлат миллий театри ташкил қилинди ва бу профессионал театр босқичига ўтишга асос яратди.

Умуман олганда, 1927-1930 йиллар Қорақалпоғистонда театр бадиий санъати шаклланишининг якуний босқичи ҳисобланади.

 Қорақалпоқ давлат театри изланишлар ва синовлар даврида

(1930-1957 йй.)

Қорақалпоқ давлат миллий театрининг ташкил қилиниши билан театрда штатлар сони кўпайди, режиссёр штати махсус белгиланиб, унга театрнинг барча ижодий ишлари юклатилди.

Режиссёрнинг асосий вазифаси саҳна маданияти муайян йўналишда тартибга солиш, актёрларнинг касб маҳоратини орттириш, театр ва томошабинларнинг ўзаро муносабатларини яхшилаш тадбирларини кўриш ва ҳ. иборат эди.

Бу йилларда театр санъатига диққат-эътибор кучайди. Матбуот, радио ва барча жамоат муассасалари, умумхалқ томонидан театр санъатига бўлган алоҳида қизиқиш вужудга келди.

Бу йилларда театрнинг бадиий раҳбари ва бош режиссёри вазифаларини Абдураҳмон Утепов бажарди.        У кўпроқ маҳаллий муаллифлардан А.Бегимов, Ж.Аймурзаев, С.Мажитов, Р.Мажитов, М.Дарибаев, А.Матьякубовларнинг турли жанрлардаги асарларини, шунингдек, озарбайжон драматурги У.Гаджибековнинг «Аршин мал алан» комедиясини саҳналаштирди.

30 йиллар ўрталарида Бухоро театри режиссёри Р.Файзиев ва актриса Х.Файзиевалар қорақалпоқ театрига амалий ёрдам кўрсатиш мақсадида келиб, актёрларга саҳна маданияти, актёрлик маҳорати бўйича дарслар берди.

1936 йили таниқли режиссёр Зухур Кабулов театрнинг бадиий раҳбари, композитор Б.Д.Туманиян мусиқа раҳбари, А.Тайиров бош балетмейстер лавозимларига сайланди.

Ўзбекистонлик таниқли режиссёр Ж.Обидов, қозоғистонлик Т.Омаровлар ҳам қорақалпоқ театрига келиб, яқиндан ёрдам кўрсатди.

Мусиқали драмаларни кўплаб саҳналаштирган З.Кабулов, қорақалпоқ театридаги фаолиятини Хуршиднинг «Лайли ва Мажнун» мусиқали драмасидан бошлади. Рассом Ф.Версальский спектаклда давр руҳини, сарой ва саҳро табиати манзараларини ихчам ва чиройли қилиб яратди.

Бу спектакль қорақалпоқ театридаги энг дастлабки ютуқлардан бири бўлди.

Ҳаваскор актёрлардан ташкил топган театр жамоаси саҳнавий ҳақиқатни, саҳнадаги масъулиятни чуқурроқ англай бошлади. Қорақалпоқ театрининг репертуари ўзбек, қозоқ муаллифлари асарлари билан бойиди. Бир кўринишли оддий спектакллар ўрнига катта кўламдаги спектакллар қўйила бошлади. Тарихий асарлар билан кундалик ҳаётимизга бағишланган асарлар театр репертуаридан кенг ўрин эгаллади.

Театр бадиий санъати халқимизга эстетик завқ бағишлашда, унинг онгини бойитишда муҳим аҳамиятга эга тарбия ўчоғига айланди.

1930-1939 йиллар қорақалпоқ театрининг давлат театрлари сафига қўшилиб, малакавий даражаси изчил кўтарилаётган давр бўлди.

1934 йили 30 нафар истеъдодли ёшлар, 1936 йили эса қўшимча 16 нафар йигит ва қизлар республикамизнинг барча қишлоқларидан танлаб олиниб, Москвадаги Луначарский номидаги театр санъати институти ҳузурида янгидан ташкил қилинган қорақалпоқ студиясига ўқишга юборилди. Бу ерда таниқли устозлар В.В.Бибиков ва О.И.Пижовалар қорақалпоқ ёшларига актёрлик дарсларини ўқитди, касбий маҳорат сирларини ўргатди. Улар орасидан қалам тебратишга мойилларини драматургияга, режиссурага қобилияти бор ёшларни саҳналаштириш ишларига йўналтириб борди.

1939 йили студия битирувчилари – 16 нафар ёш мутахассислар театрга қайтиб келди. Шу муносабат билан театрга К.С.Станиславский номи берилиб, Қорақалпоқ давлат мусиқали драма ва комедия театри бўлиб номлана бошлади. Битирувчилар орасида таниқли устоз санъаткорлар Туреш Алланазаров, Юлдаш Шарипов, Юлдаш Мамутов, Сапар Хўжаниёзов, София Карабаева, Тарбия Жолымбетова, Яхт Алламуратова, Холмурод Сапаров, Балтабай Айманов, Саодат Юсупова, Сабирбой Утепбергенов, Мадирейим Матчанов, Ғаний Дошумов, Режепбай Сайдов, Пирлепес Тилегенов, Исах Шадиевлар бор эди.

Ж.Б.Мольер "Скапеннинг хийласи" 1939 йил. Скапен-Б.Айманов

Энди қорақалпоқ театрининг имкониятлар доираси кенгайиб, миллий драматурглар асарлари билан бир қаторда бошқа қардош халқлар асарлари, жаҳон мумтоз асарларни саҳналаштириш бошланди. Ёш студиячилар ўзлари тайёрлаган Ж.Б.Мольернинг «Скапеннинг найранглари», А.Н.Островскийнинг «Камбағаллик айб эмас», В.Вишневскийнинг «Биринчи отлиқ армия» диплом спектаклларини олиб келиб, республикамизнинг барча шаҳар ва қишлоқларида намойиш этишга эришдилар.

Иккинчи жаҳон уруши, шу даврдаги турли қийинчиликлар театр ишларига катта таъсир қилди, театр ходимларининг аксарияти фронтга кетди, театрда қолган ходимлар тинимсиз меҳнат қилди. Улар иккита ташвиқот гуруҳига бўлиниб, бир гуруҳга Ойимхон Шомуродова, иккинчисига Юлдаш Шарипов раҳбарлик қилиб, Республикамизнинг барча шаҳарлари ва олис овулларида концертлар, спектакллар намойиш қилиб, ундан йиғилган пулларга фронтдаги аскарлар учун озиқ-овқат, кийим-кечак жўнатиб турдилар.

Улар тўплаган пуллар самолётлар тайёрлашга ҳам ишлатилиб, 1944 йили собиқ иттифоқ Халқ комиссарлар қўмитасидан Халқ артисти Ойимхон Шомурадова номига ташаккурнома телеграммаси келди.

Бу даврда театр репертуаридан ватанпарварлик мавзудаги, халқимизда катта руҳий кўтаринкилик, фашизм устидан ғалабага ишонч пайдо қиладиган спектакллар ўрин олди. Улардан «Алпомиш», «Тозагул», «Лейтенант Елмуратов», «Бизнинг Баҳодир», «Офтобхон», «Қурбон Умаров», «Орол қизи», «Тоҳир ва Зуҳра», «Гулсара», «Беш сўмлик келин» ва бошқа пьесаларни саҳналаштириш тартибида мусиқа муҳим ўрин эгаллади. Бу спектакллар ўз даври учун ўзига хос янгиликларга тўла бўлиб, ижрочи актёр ва актрисаларнинг образ ясаш, уни томошабинларга, саҳналик реализмга, унинг асосий тамойилларига мослаштириш каби янги йўналишлар томошабинларнинг эътиборини қозонди.

1943 йили қорақалпоқ театрида юз берган янгиликлардан бири – театрга Усмон Юсупов келиб, «Алпомиш» спектаклини томоша қилди ва унга юксак баҳо берди. Н. Давқараевнинг «Алпомиш» пьесасининг биринчи варианти 1939 йили ёзилиб, Тошкент шаҳрида ўтказиладиган Қорақалпоғистон Республикаси маданият ва адабиёти ҳафталигида намойиш қилиш учун таёргарлик ишлари кетаётган бир пайтда Иккинчи жаҳон уруши бошланиб, спектаклнинг тайёргарлик ишлари тўхтаб қолди, ҳамда театр Тўрткўл шаҳридан Республикамизнинг янги пойтахти – Нукус шаҳрига кўчирилди. 1943 йили «Алпомиш» спектакли қайтадан қўлга олиниб, премьераси ўтказилди. Спектаклнинг бош шиори «Халқ учун, номус учун!» деб номланди.

Алпомиш ролида - Юлдаш Мамутов

Тамошабинлар асрлар давомида Жировлар ижро қилиб келаётган достондаги ўзининг миллий қаҳрамони Алпомишни саҳнада кўриб, жуда кучли руҳий завқ олди. Спектаклда кўпроқ натурализмдан фойдаланилди – Алпомиш саҳнага от миниб чиқди. Алпомиш ролини ёш актёр Юлдаш Мамутов, Гулбарчин ролини Ойимхон Шомуродова ижро этди. Спектаклга мусиқа басталаган таниқли композитор В. Шафранников мусиқа ёзишдан аввал қорақалпоқ халқининг анъаналарини, урф-одатлари билан танишди, яшаш тарзи ва тилини, феъл-атворини яхши ўрганиб, шу аснода ўлмас мусиқий асарлар яратди. Спектакль қаҳрамонларининг ариялари бугунги кунда ҳам қўшиқчиларимиз томонидан ижро этилмоқда.

Бу йиллари театр янгидан келган ходимлар билан ишлашадиган, уларни ўз соҳаси бўйича ўқитиб, таълим-тарбия берадиган махсус мутахассислар билан таъминланди. Бундан ташқари, қўшиқчилар (вокалистлар) учун ҳар куни овоз чиниқтириш дарслари (постановка голоса) ўтказиш мақсадида вокалист-устозлар, балет, хор жамоалари эса концертмейстерлар билан таъминланди. Тошкент шаҳридан чақиртирилган балетмейстер Али Ардобус, вокалист-устоз А.Горская, концертмейстер Гофман ва бошқалар қорақалпоқ театрига катта ёрдам кўрсатти. Саҳна нутқи техникасини, саҳнадаги ҳаракат, театрлар тарихи, актёрлик маҳорати дарслари буйича ўзимизнинг маҳаллий мутахассислардан Ю.Мамутов, С.Хўжаниёзов, Ю.Шарипов, С.Карабаева, Т.Алланазаров, Х.Сапаровлар катта ишларни амалга оширдилар.

Тинимсиз изланишлар миллий драматургиянинг ривожланишига туртки бўлди. Т.Алланазаров, Ю.Шарипов, Ю.Мамутов, С.Жуманиёзов, З.Қабулов, Ж.Абидов ва б. режиссёрлар томонидан саҳналаштирилган Н.Давқораевнинг «Алпомиш», С.Хужаниёзовнинг «Суймаганга суйканма», Ж.Аймурзаевнинг «Ойгул-Обод», «Бердақ» пьесалари театр тарихида чуқур из қолдирди.

Профессионал актёрлар билан бир қаторда махсус билимга эга бўлмаса ҳам, халқимизга танилган Рейимбой Сейтов, Арзигул Отамуродова, Гулхон Шеразиева, Тўхта Рахманова, Сапаргул Авезова, Уразгул Давлетова, Уразбай Умитқулов, Сулув Олламуродовалар турли спекталклларда бетакрор образлар яратди.

1945 йили Тошкент давлат театр ва рассомчилик институтининг очилиши бутун Ўрта Осиё санъатида катта янгилик бўлди. Бу институт нафақат Ўзбекистон театрлари учун, балки барча Ўрта Осиё ва Қозоғистон Республикалари учун мутахассислар таёрлаб берди. 1951 йили институтнинг биринчи қалдирғочи – режиссура бўлимининг битирувчиси Т.Алланазаров театрда режиссёр бўлиб иш бошлади. У 1951-1959 йиллари театрда бош режиссёр лавозимида ишлаб, театрга кўплаб ижодий янгиликлар яратди. 

У қорақалпоқ театри тарихида рус ва жаҳон драматургиясининг мумтоз асарларини биринчилардан бўлиб миллий театримиз репертуарига олиб кирди.Маҳаллий театр ихлосмандларини Ж.Б.Мольер, М.Горький, К.Симонов, Б.Лавренев, Н.Дьянков, И.Франко каби жаҳонга машҳур ёзувчиларнинг драма ва комедиялари билан таништирди.

 У профессионал режиссёр сифатида актёрларнинг саҳна маданияти бўйича билимларини, қобилиятларини мукаммаллаштиришга катта эътибор қаратди. Пьесаларни қорақалпоқ тилига таржима қилди, театрга янгилик жорий қилишга ҳаракат қилди. У Ҳамзанинг «Майсаранинг найранглари», Ж.Б.Мольернинг «Тартюф», Н.В.Гогольдиң «Ревизор», А.Қаҳҳорнинг «Оғриқ тишлар», «Тобутдан чиққан товуш», Ғ.Мусреповнинг «Қози-Корпеш – Баян сулув», Ж.Аймурзаевнинг «Ойгул-Обод», С.Хўжаниёзовнинг «Бахт» спектаклларини саҳналаштирди. Бунақанги илдизи мустаҳкам, чуқур мазмунга эга спектакллар театр ёшларининг маънавий дунёсини бойитди, актёрларнинг янги қирраларини очди. Т.Алланазаров бошлаб берган бундай парвоз театрда бугунги кунда ҳам давом этмоқда.

1950-йилларнинг охири, 60-йиллар бошларида спектаклларда урушдан кейинги ҳаёт муаммолари, одамлар орасидаги муносабатлар, Ватанга бўлган фарзандлик бурч, садоқат, тинч ҳаётдаги бунёдкорлик ишлари, янгидан ер ўзлаштириш масалалари асосий мавзулардан бўлди. Улар қаторида Т.Жумамуратовнинг «Тикланган туғ», П.Тилегеновнинг «Биринчи гудок», К.Симоновнинг «Рус одамлари», Ж.Аймурзаевнинг «Орол қизи», Т.Сейтжанов, М.Қалимбетовларнинг «Қирли сўқмоқлар», С.Хўжаниёзовнинг «Ёш юраклар» пьесалари ўрин олди.

Театрнинг шаклланиш йилларида радио, телевидение, кино ривожланмаган давр эди ва шу боис томошабинларимиз учун театр спектакллари ҳам концерт, ҳам театр вазифасини бажарди. Мусиқали драмалар учун кичик таркибдаги унисон ижро этадиган созандалар мусиқали драмаларни, концерт дастурларини ижро этиш учун катта вазифани бажариб, нота билан чаладиган мусиқачилар оркестрда хизмат қилди. 

Ўша даврда мутахассис созандалар оз бўлишига қарамасдан, жаҳон классик мусиқа асбоблари – скрипка, виоленчель, кларнет, труба, тромбонларда ижро этадиган созандалар – Камол Мендибоев, Жумамурод Янгибоев, Палваниёз Абдижамилов, Олим Абдуллев, Турсинмурод Утемуродов, Люся Брокман, Қурбонбой Есжанов, Қурбонбой Наметуллаев, Олломурод Қошимбетов, Максет Кўпжасаров, Виктор Марюхин, Николай Мурманцев, Қолбой Тулегенов ва бошқалар оркестрда нота билан мусиқа чалган.

Симфоник оркестрни таниқли дирижёрлар Олимжон Халимов, Абдирейим Султонов, Сафарбой Палвоновлар бошқариб, кўпгина спектаклларга мусиқа басталаган.

Театр шаклланган даврдан бошлаб мусиқий асарларга талаб кучли бўлиб, уларни тамоша қилиш учун олис овуллардан томошабинлар атайлаб келадиган бўлган. Шундай спектакллардан «Суймаганга суйканма», «Ғариб ошиқ», «Ойгул-Обод», «Яйловда тўй», «Қадрдон доктор» ва бошқа мусиқий асарларни таъкидлаб ўтиш жоиз. Бастакорлар В.Шафранников, Ж.Шамуратов, А.Халимов, А.Султонов, Қ.Турдиқуловларнинг спектакллар учун басталаган мусиқалари ўзининг халқчиллиги билан аҳамиятли бўлиб, қаҳрамонлар ариялари бугунги кунгача қўшиқчиларимиз томонидан ижро этилмоқда.

Актёр, режиссёр ва композиторларни етиштириб чиқарган бу даргоҳ ўз рассомига ҳам эга эди. 1934-1956 йилларда йигирма йилдан ортиқ бош рассом вазифасини бажариб, қорақалпоқ саҳнасида бетакрор асарлар яратган биринчи профессионал рассом Борис Дмитриевич Каменев бўлса, 1957-1972 йилларда Қидирбой Сайпов ушбу лавозимда муваффақиятли ижод қилди.

1955 йили Тошкент давлат театр ва рассомчилик саньати институти актёрлик бўлимининг биринчи битирувчилари — Ш.Утемуратов, З.Пиёзов, Б.Турсинов, А.Жузимбетов, А.Жугинисов, А.Абдалиев, А.Хўжаназаров, К.Заримбетовлар театрга келиб иш бошлади. Институтнинг актёрлик факультетини тугатган бир-икки гуруҳ мутахассислар театрнинг саҳналик маданиятини янада юқори поғоналарга кўтаришга ўз ҳиссаларини қўшдилар.

Бу йилларда театр фаолиятида муҳим саналардан бири – 1957 йили январь ойида Тошкент шаҳрида ўтказилган Қорақалпоғистон санъати ва адабиёти ўн кунлигида театр жамоасининг «Суймаганга суйканма», «Ғариб ошиқ», «Равшон», «Камбағаллик айб эмас» спектакллари билан иштирок этиши бўлди.

Бу қорақалпоқ театрининг тўла шаклланиб, камол топган даври эди.

Қорақалпоқ театрининг баркамоллик қадамлари (1957-1991 йй.)

Ўтган асрнинг 60-70 йилларига келиб қорақалпоқ адабиёти ва санъати, жумладан театр ҳам жадал суръатлар билан, янгича услубда ривож топди. Келажагидан умид куттирадиган ёшлар театр сафига қўшила бошлади.

Бу йилларда театр репертуарида кўпроқ достонлар асосида ёзилган пьесалар, инсценировка ва таржима асарлар ўрин олганини кўрамиз. Фарғона театри режиссёри Г.Абдулов, қозоғистонлик таниқли режиссёр А.Мамбетовлар ҳам республикамизга ташриф буюриб, спектакллар саҳналаштирди. Н.Давқораевнинг «Алпомиш», А.Шамуратов ва И.Юсуповларнинг «Қирқ қиз» мусиқали драмалари, Т.Қайипбергеновнинг «Қорақалпоқ қизи» романи бўйича ёзилган Т.Баяндиевнинг «Жумагул» драмаси, Ч.Айтматовнинг «Она ер она», «Сарвқомат дилбарим» асарлари муваффақиятли саҳналаштирилди.

Шунингдек, театр кўплаб фестиваллар ва танловларда иштирок этиб, нуфузли ўринларни эгаллади, дипломлар билан тақдирланди, санъат ва адабиёт ҳафталикларида иштирок этди.

1963 йил февраль ойида Тошкент шаҳрида ўтказилган Қорақалпоғистон санъати ва адабиёти ҳафталигида театрнинг «Яйловда тўй», «Ойгул-Обод», «Левониха Орбитада», 1969 йили ўтказилган ҳафталикда «Ахмоқ подшоҳ», «Навоий Астрабадта», «Оловлар» спектакллари билан қатнашди.

1972 йили собиқ иттифоқ халқлари драматургияси ва театрларининг Биринчи Умумиттифоқ фестивали якунлари бўйича «Она ер она» спектакли энг яхши саҳналаштирилганлиги учун (режиссёр А.Мамбетов) Маданият вазирлиги дипломига сазовор бўлди, 1974 йили «Жумагул» спектакли (режиссёр Р.Тўрениёзов) мавсумнинг энг яхши спектакли дипломи билан тақдирланди.

Кейинги йилларда актёрлар сони Ш.Утемуродов, З.Пиёзов, А.Жугинисов, Ж.Бекмуродов, Х.Сапарова, М.Халмуродова, Р.Адикова, З.Сайпова, Р.Сапарова, Х.Айимбетов, Б.Кайпов, М.Садиқов, Ж.Султабаев, А.Ансатбаева, Е.Саекеев, А.Ансатбаев, Қ.Утегенов сингари истеъдодли, профессионал билимларга эга мутахассислар билан тўлишиб, жиддий муваффақиятлар қўлга киргизилди. Кенг имконияларга эга бўлган миллий театримиз кундалик маиший мавзудан янги поэтик асарлар яратишга интилди. 

Бу йилларда катта кўламли асарларнинг саҳналик манзарасини яратган Қ.Абдиреймов, Н.Ансатбаевлар қаторида Алмати шаҳридан таклиф қилинган ёш рассом Ислом Алибеков қирқ йилга яқин самарали меҳнат қилди.

 Ёш режиссёрлар Қ.Абдиреймов ва Н.Ансатбаевларнинг тинимсиз меҳнатлари ўлароқ қорақалпоқ театри собиқ иттифоқ Республикалари орасида ўз ўрни ва обрўсига эга бўлди. «Отелло» (В.Шекспир), «Абу Райҳон Беруний» (Т.Сейтжанов), «Навоий Астрабадта» (И.Махсумов), «Қорақалпоқ қизи» (Т.Баяндиев, Г.Абдулов), «Ой тутилган тунда» (М.Карим), «Герострат» (Г.Горин), «Араванг оғдарилмасин» (О.Иоселиани), «Азройилни алдаган одам» (Т.Минуллин), «Ғариб ошиқ» (А.Бегимов, Т.Алланазаров), «Ўн учинчи раис» (А.Абдуллин), «Ўз аризасибилан» (У.Умарбеков) сингари томошабинларни фикрлашга чорлайдиган, эстетик завқ бағишлайдиган, режиссёрлик янгиликларга бой спектакллар саҳналаштирилди. Режиссёрлар актёрларнинг ижодий салоҳиятини ва имкониятларини тўғри баҳолаб, саҳнадаги маҳоратига алоҳида эътибор қаратди.

1976 йили Қорақалпоғистон ва Ўзбекистон вилоятлари театрлари телефестивалининг якунлари бўйича театрга биринчи ўрин берилиб, Ўзбекистон маданият вазирлигининг дипломи билан мукофотланди. Шу йили М.Каримнинг «Ой тутилган тунда» (режиссёр Н.Ансатбаев) спектакли собиқ иттифоқ театрлари орасида энг яхши сахналаштирилган спектакль мукофотини олишга муваффиқ бўлди.

1977 йили театр «Ҳурмат Белгиси» ордени билан мукофотланди.

Драматурглар ва театр, театр ва томошабинлар орасида ўзаро ижодий муносабатлар ижобий самарасини бера бошлади. Ёзувчилар уюшмаси билан ҳамкорликда тез-тездан мунозаралар, пьеса ва спектакллар муҳокамалари ўтказиларди. Шу пайтлари ўзининг шъер ва минатюралари билан танилган ёш шоир, ёзувчи К.Рахманов ўзининг салмоқли асарлари билан театрга қадам қўйди.

Халқнинг кўпдан орзиқиб кутган асарлари театрни янада жонлантирди. Унинг қаламига мансуб «Келин» спектаклидан сўнг «Ярали қалблар», «У дунёга таклиф», «Лаққилар касалхонада», «Инжиқнинг муҳаббати» ва бошқа ўндан ортиқ пьесалари театр репертуарини бойитди.

   Қ.Матмуродов, О.Абдурахмонов, С.Жумағулов, М.Низановлар ҳам ўзларининг саҳналик асарлари билан 1980 йиллардан бошлаб бугунги кунга қадар миллий драма-тургиямиз ривожига муносиб ҳисса қўшиб келмоқда. «Бир уйда икки ҳаёт», «Ўмирбек ва Тозча», «Ўжарлар», «Икки дунёнинг овораси» ва бошқа миллий колоритга бой спектакллар томошабинлар кўнгилларидан жой олди.

1980 йили Ўзбекистон Республикаси театрлари орасида ўтказилган Иккинчи жаҳон уруши йиллари мавзусига бағишланган спектаклларнинг кўрик-фестивалида К.Рахмановнинг «Ярали қалблар» (режиссёр Н.Ансатбаев) спектакли биринчи ўринни эгаллади.

1983 йили Тошкент шаҳрида Қорақалпоғистон театр кунлари ўтказилди. Театр жамоаси Ж.Аймурзаевнинг «Бердақ» мусиқали драмаси, С.Хўжаниёзовнинг «Суймаганга суйканма» мусиқали комедияси, К.Рахмановнинг «Келин» комедияси, М.Каримнинг «Ой тутилган тунда» драмаси ва Г.Гориннинг «Герострат» драмаларини тошкентлик томошабинларга ҳавола қилди.

  1980-йилларда театр учун оддийликдан мураккабликка ўтиб бўлган давр бўлди.   Энди йирик кўламдаги асарлар саҳналаштиришга барча имкониятлар очичилиб, миллий опера ва балет кўрсатадиган вақт келган эди.

1987 йили таниқли композитор, Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон санъат арбоби Н.Мухамеддинов томонидан яратилган биринчи миллий опера – «Ажиниёз» саҳналаштирилди. Либреттоси Ўзбекистон Қаҳрамони, Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон халқ шоири И.Юсупов қаламига мансуб.

Мазкур операнинг саҳналаштирилиши театрнинг янги йўналишини белгилаб берди.

1989 йили театрга «мусиқали театр» мақоми берилди. Илгарилари 15 штат бирлигида аралаш асбоблар ансамбли (оркестри) фақат мусиқали драма спектакллари ва унисон концерт дастурлари билан халқимизга хизмат қилиб келган бўлса, 1989 йилдан театр кўп жанрли театрлар қаторига қўшилди ва опера, балет, мусиқали драма, комедия ва драма спектаклларини саҳналаштириш имкониятига эга бўлди. 

Бизнинг театримиздек театр собиқ иттифоқ миқёсида фақат иккита бўлган бўлса, эндиликда улар қаторига қорақалпоқ театри ҳам қўшилди ва халқимиз учун театр санъатининг кўплаб жанрларида спектакллар кўрсатиш имкониятлари пайдо бўлди. Театрга 53 штат бирлигида илгариги филармониянинг симфоник оркестри созандалари ва соз асбоблари тўлалигича ўтказилди. 

Актёрлар таркибида вокал актёрлари, драма актёрлари, хор, балет труппалари фаолият бошлади. Театр саҳнасида жаҳон стандартларига мос, мусиқа санъатининг чўққиси, синтетик жанри ҳисобланган опералар ҳам саҳналаштириладиган бўлди. Оркестрга бош дирижёр этиб С.Полвонов, бош хормейстер қилиб Қ.Заретдиновлар тайинланди.

Аввалги кичик, тўлиқ бўлмаган, аралаш соз асбоблари оркестри билан ижро қилиниб келаётган, театримиз саҳнасида кўрсатилаётган «Суймаганга суйканма», «Уч бўйдоқ», «Бердақ», «Ахмоқ подшоҳ», «Ғариб ошиқ» мусиқали драмалари тўла оркестр таркиби учун қайта ишланиб, жаҳон стандартларига мос даражада ижро қилиш бошланди.

Эндиликда театр кўп жанрли бўлиб, унда опера, балет, мусиқали драма ва драматик асарларни саҳналаштириш имкониятлари пайдо бўлди ва 1990 йили Қозоғистон Республикаси Олмати шаҳрида гастроль сафарида қорақалпоқ театрининг кенг имкониятларга эга эканлигини исботлаб, «Ажиниёз» операси, «Ғариб ошиқ» мусиқали драмаси, «Келин» комедиясини қозоғистонлик театр ихлосмандларига намойиш қилишга муяссар бўлди.Театрнинг муваффақиятли қадамлари мустақиллик йилларида давом этди.

Театр мустақиллик йилларида

Ўзбекистон Республикаси Мустақилликга эришганидан сўнг барча соҳалардаги рўй бераётган ўзгаришлар сингари, республика театрлари ҳам янги тараққиёт йўлига қадам ташлади. Мустақилликнинг дастлабки йилида театримизга буюк бадиий сўз устаси, мумтоз адибиётимиз дарғаси Бердақ исми берилди. Санъатни, жумладан театрлар фаолиятини бундан буён ривожлантириш бўйича Президент фармонлари ва Ҳукумат қарорлари қабул қилинди. 1998 йил 26-марттаги 1980-сонли «Ўзбекистон Республикасида театр санъатини ривожлантириш тўғрисида»ги, 2017 йил 31 майдаги «Маданият ва санъат соҳасини янада ривожлантириш ва такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида»ги Президент фармонлари, 2017 йил 3 августда мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Ўзбекистоннинг ижодкор-зиёлилар вакиллари билан учрашувидаги маърузаси ва учрашувдан кейинги даврда ижодкор зиёлиларга, театрларга кўрсатилаётган ғамхўрликларни алоҳида таъкидлаб ўтиш ўринлидир.

Биринчи Президентимиз И.А.Каримовнинг «Қачонки миллий маданиятимизнинг узвий қисми бўлган театр санъати хусусида сўз борар экан, буюк маърифатпарвар Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг «Театр – бу ибратхонадур», деб айтган фикрини эслаш ўринлидир. Бизнинг миллий театр санъатимиз тарихан жуда катта йўлни босиб ўтган бўлиб, унинг қадимий илдизлари халқ ўйин ва томошаларига бориб боғланади. Лекин ХХ асрга келиб ўзбек театр санъати янгитдан – юртимиз ва жаҳон миқёсида шаклланган, даврлар синовидан ўтиб келаётган анъана ва тажрибалар асосида вужудга келгани ва камол топганини эътироф этиш зарур. Хусусан, пойтахтимиз ва вилоят театрларида намойиш этилган дунё саҳна санъатининг мумтоз намуналари ўз вақтида нафақат юртимиз, балки чет эл томошабинларини ҳам ҳайратда қолдиргани бу фикрни исботлайди. Шу билан бирга, театр ижодкорларимиз томонидан яратилган кўплаб миллий руҳдаги саҳна асарлари хорижий мамлакатларда ҳам муваффақият билан ижро этиб келинади. Таъкидлаш жоизки, ҳозирги вақтда республикамиз театрларида турли мавзу ва жанрларда кўплаб спектакллар яратилмоқда, ўзига хос ижодий изланишлар давом этмоқда», - деб таъкидлаган эди. Театр замон билан тенг қадам ташлаши керак. Албатта, бў сўз ўзининг тасдиғини топган. Чунки, ҳар қандай даврда ҳам театр ана шу халқнинг дарди ва қувончи билан яшайди. Ҳар бир даврнинг турмуш шароити, сиёсати бўлиши билан бирга, қаҳрамонликларининг ҳам бўлишини тарих бизга яққол кўрсатиб берди.

Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат академик мусиқали театри жамоаси ҳам кўрсатилаётган ғамхўрликлардан тўғри фойдаланиб, халқимизнинг кўнгилларидан жой оладиган ва бугунги кўн талабларига жавоб берадиган спектакллар саҳналаштирмоқда. Театр репертуаридан тарихий жанрлардаги, ватанпарварлик мавзусидаги, халқлар дўстлиги, бир-бировга бўлган меҳр-муҳаббат, инсонни қадрлаш ғоялари билан суғорилган спектакллар ўрин олган.

Театр янги даврда кенг имкониятларга эга бўлиб, аввалдан келаётган анъаналарни давом этмоқда, миллий драматурглар асарлари билан бир қаторда қардош халқлар тилидан таржима қилинган асарларни саҳналаштирмоқда. Миллий операга эга бўлган санъатимиз энди жаҳон мумтоз операларини қорақалпоқ томошабинларига намойиш этмоқда. Чунки, театр солистлар, хор, оркестр, балет артистлари билан етарлича таъминланди. Хусусан, С.Юдаковнинг «Майсаранинг найранги» (режиссёр Н.Ансатбоев) операси қорақалпоқ тилида, С.Рахманиновнинг «Алеко» (режиссёр Қ.Абдиреймов) операси «Лўлилар» номи билан рус тилида, Н.Мухамеддиновнинг «Ажиниёз» операси, «Ойжамол» балети, А.Бегимов, Т.Алланазаровларнинг «Ғариб ошиқ» мусиқали драмаси, Қ.Матмуродовнинг «Шариёр» драмаси (режиссёр Б.Баймурзаев), А.Ориповнинг «Соҳибқирон» (режиссёр Н.Ансатбоев) драмалари муваффақиятли саҳналаштирилди.

Шунингдек, томошабинларнинг талабларини инобатга олган ҳолда, кулгисевар халқимизга комедия жанридаги бирқанча асарлар: К.Рахмановнинг «Инжиқнинг муҳаббати», Қ.Матмуродовнинг «Ўмирбек ва Тозча», М.Низоновнинг «Икки дунё овораси», Ш.Башбековнинг «Темир хотин», И.Садиқовнинг «Афандининг хотини», Б.Журтовнинг «Қайнонанинг найранги» ва бошқа бир неча спектакллар томошабинлар назарига тақдим этилди. Ҳар бир байрам кунларида театрлаштирилган шоу-концертлар ташкил қилиш анъанага айланди.

Бу даврда театрда катта тажрибага эга саҳна усталари Ш.Утемуродов, М.Халмуродова, Ж.Бабанов, Қ.Заримбетов, А.Абдалиев, Б.Қайипов, З.Сайпова, Т.Қайипназарова, Е.Саекеев, Х.Айимбетов, С.Айимбетова, М.Исмаилова, Б.Узақбергенов, М.Сапаева, У.Қосимбетов, Ж.Утепбергенов, Қ.Данияров, А.Сейтеков, Қ.Қаландаров, Г.Жуманиёзова, У.Юсупова, А.Пиязова, Г.Сарибоева, Б.Назаримбетов, Ж.Сагиндикова, С.Ғаниева, Ж.Пирлешова, Д.Жалғасбоева, А.Қалимбетовалар билан бир қаторда театрга эндигина қадам қўйган М.Усенов, С.Аннақулова, К.Алланазаров, Д.Атамуродов, А.Аманиёзов каби ёш истеъдод эгалари алвон тўрли образлар яратдилар.

Бу йилларда режиссёрлар Н.Ансатбоев, Қ.Абдреймов, Б.Баймурзаев, Ж.Султабоев, Б.Утебоевлар турли мавзуларда ва ҳар хил жанрларда спектакллар яратдилар.

Аммо, мустақиллик йилларидаги дастлабки иқтисодий қийинчиликлар театрни ҳам четлаб ўтмади. Илгари кенг имкониятларга эга театрда 1999 йилга келиб 360 та штат бирлиги 143 та штат бирлигига камайди. Шунга қарамасдан театр олга интилишини сусайтирмади.

Театр репертуаридан инсон қадр-қиммати, унинг ички дард-ташвишлари, умуминсоний муаммолардаги психологик драмалар ва бошқа тарбиявий аҳамиятга молик асарлар кенг ўрин олди.

2000-2010 йилларда саҳналаштирилган, давр талабларига мос, миллий колоритга бой мусиқали спектакллар – Ў.Абдураҳмоновнинг «Тирсаклар», К.Рахмоновнинг «Лаққилар касалхонада», «Ўлим жазоси», А.Ўтениёзованинг «Қизинг – ор-номусинг» асарлари (композиторлар – Қ.Заретдинов, Ш.Пахратдинов, А.Тўремуродова) халқимиз кўнглидан жой олди. Театр ихлосмандларининг илтимосларига биноан П.Тилегенов, С.Полвоновларнинг «Виждон», Қ.Шангитбоев, Қ.Байсейтов, А.Мухаммедовларнинг «Уч бўйдоқ» асарлари такрор-такрор саҳналаштирилиб, тамошабинларга катта руҳий завқ бағишлади.

Мустақиллик йилларида театр жамоаси ёш авлодга «Биз ким эдик, кимларнинг авлодларимиз, аждодларимиз ким бўлган?» деган тарихий хақиқатни саҳнада акс эттириб беришга эришди.

Н.Давқораев, В.Шафранников, Н.Мухамед-диновларнинг «Алпомиш» (режиссёр Н.Ансатбоев), К.Рахманов, Қ.Заретдиновларнинг «Эдиге» (режиссёрлар Ж.Султабаев, А.Қудайназаров) мусиқали драмалари, Қ.Заретдиновнинг «Тумарис» операси (режиссёр Қ.Абдреймов), «Қирқ қиз» балети (балетмейстер А.Шарипов) бунинг яққол мисолидир.

   Қорақалпоғистонда ягона симфоник оркестр ўзининг асосий вазифаси –спектакллар ижро қилиш билан бирга ҳамиша халқимиз орасида, айниқса ёшларимизни жаҳон мумтоз мусиқаси орқали руҳий тарбиялаш мақсадида маърузалар, концертлар, тематик учрашувлар ва тарғибот-маърифат ишларини амалга оширмоқда.

«Мусиқа дунёсига саёҳат» мавзусида маъруза-концерт дастури билан Республикамизнинг барча болалар мусиқа ва санъат мактабларида, умумтаълим мактабларида ёшларимиз учун мусиқа тинглаш, соз асбоблари ва мусиқа жанрлари тўғрисида тушунтириш ишлари олиб борилмоқда. Ёшларнинг ҳар томонлама ривожланган, руҳи юксак, комил инсонлар бўлиб етилишишида симфоник оркестр артистлари ва бош дирижёр Қ.Заретдиновнинг меҳнатлари алоҳида эътиборга лойиқ.

Опера ва мусиқали спектаклларда хор алоҳида ўрин тутади. Спектаклларнинг кўп овозли бўлиб, оммавий саҳналарнинг муваффақиятли чиқишида бош хормейстер Айпара Тўлепованинг меҳнатлари ҳам таҳсинга сазовордир.

Театр ҳардоим замон билан тенг қадам ташлаб келмоқда. Инсонларнинг ташвишлари, муаммолари, уларга қандай ечим топиш керак деган саволларга жавобни саҳна орқали намойиш этмоқда. Бугун жаҳон муаммосига айланган одам савдоси, диний экстремизм, терроризм иллатлари ва уларга қарши кураш мавзусига бағишланган Р.Мухаммеджановнинг «Ойдин» (режиссёр С.Узоқбоев), Н.Хошимовнинг «Хиёнат қурбонлари» (режиссёр Б.Утебаев), бир-бировга меҳр-муҳаббат, ота-она қадри, инсонларнинг ички сезги-тўйғулари каби психологизмга тўла Н.Аббосхоннинг «Танҳо юлдуз» (режиссёр В.Умаров), И.Султоннинг «Имон» (режиссёр Ё.Саъдиев) асарлари ҳам халқимиз меҳрига муяссар бўлди.

Театримиз шу йиллар ичида бир қанча фестивалларда, Қорақалпоғистон Республикасининг маданият ва адабиёт кунларида иштирок этиб, миллий театр санъатини бошқа халқларга таништириб, нуфузли ўринларни эгаллаб келмоқда.

1993-2000 йилларда Тошкент шаҳрида, 2001 йили Хоразм вилоятида ўтказилган Қорақалпоғистон Республикаси маданияти ва адабиёти кунларида иштирок этди.

1993 йили Туркманистон Республикаси Ашхабад шаҳрида ўтказилган Ўрта Осиё ва Қозоғистон Республикалари театрлари фестивалида Қ.Матмуродовнинг «Шариёр» (режиссёр Б.Баймурзаев) драмаси билан қатнашиб, Гулшара ролини ижро этган Ж.Сағиндикова «Энг яхши аёл образи» номинацияси бўйича ғолибликни қўлга киритди.

1996 йили А.Темурнинг 660 йиллигига бағишланган Ўзбекистон Республикаси театрлари орасидаги беллашувда А.Ориповнинг «Соҳибқирон» спектаклидаги Амир Тимур ролини ижро этган актёр Бозорбой Узоқберганов «Энг яхши Амир Тимур образини яратувчи» номинацияси бўйича ғолиб бўлди.

1999 йили «Инжиқнинг муҳаббати» комедиясини саҳналаштирувчи режиссёр Б.Ўтебаевга Ўзбекистон Республикалари театрлари орасида «Энг яхши спектакль сахналаштирувчи режиссёр» дипломи берилди.

2008 йилда Туркманистон Республикаси Ашхабад шаҳрида ўтказилган «Қўшиқ-соз –инсониятнинг руҳий хазинаси» номли фестивалга театр камер оркестри билан вокал артистлари қатнашган бўлса, 2009 йили Египет Республикасининг пойтахти Каирда бўлиб ўтган ХХI халқаро театр фестивалида иштирок этди. 2009 йил якунлари бўйича Ўзбекистон Республикаси театрлари орасида «Йилнинг энг фаол театри» номинацияси бўйича ғолибликни қўлга киритди.

2010 йил Бухоро шаҳрида янги театр биносининг очилиш маросими олдидан биринчи Президентимиз И.А.Каримов «Саҳнада замон қаҳрамонини гавдалантириш» бўйича аниқ вазифаларни белгилаб берган эди. Мана шу вазифаларни ижро этиш мақсадида театр жамоаси П.Айтмуродовнинг «Талаблига нур ёғар» спектаклини саҳналаштириб, 2011 йили Тошкент шаҳрида ўтказилган «Сени кўйлаймиз, замондош» республика I фестивалига қатнашиб, нуфузли II ўринни эгаллаган бўлса, 2013 йили ўтказилган фестивалда Қ.Норқобилнинг «Нур сояда қолмайди» спектакли III ўринни эгаллади. Унда Шабнам ролини ижро этган Сарбиноз Аннақулова «Энг яхши аёл образи» номинациясининг совриндори бўлди.

    «Тумарис» опералари ва симфоник оркестрнинг «Ассалом, Тошкент оқшоми» концерт дастурлари, ноябрь ойида И.Султоннинг «Имон» спектакли билан иштирок этиб, тошкентлик томошабинлар ва мутахассислар қорақалпоқ театрининг бугунги ютуқларига юксак баҳо бердилар. 

     2017-йилда ўтказилган Республика театрларининг «Сени кўйлаймиз, замондош» кўрик-фестивалида К.Рахманов, Қ.Заретдиновларнинг «Муҳаббат шамоли» музыкали драмаси 3-ўринни эгаллади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти девонининг 2017-йил 20-февралдаги 07-302-сонли ва Вазирлар Маҳкамасининг 2017-йил 22-февралдаги 08/364-сонли топшириқларини бажариш мақсадида профессионал театр санъатини янада ривожлантириш, мустақиллик йилларида эришаётган ютуқ-ларимизни, бугунги замон қаҳрамонларини, тарихий жанрдаги, ватанпарварлик мавзусидаги асарлар яратиб, ёш авлодни тарбиялашда, эзгулик ғояларини сингдиришда алоҳида хизматлари учун Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат мусиқалы театрига Ўзбекистон Республикаси Маданият ва спорт ишлари вазирлигининг 2017-йил 23-февралдаги 240-сонли бўйруғи билан Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат академик мусиқали театри мақоми берилди.

Театр жамоасининг мана шундай муваффақиятли ишлари Ҳукуматимиз томонидан юқори баҳоланиб келмоқда. Ҳар йили ижодкор ходимлардан бир гуруҳи Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси давлат мукофотлари билан тақдирланиб келмоқда.Театр жамоаси бундан буён ҳам эзгу мақсадлар йўлидаги ҳаракатларини, изланишларини муваффақиятли давом эттириб, халқимизга янгидан-янги теран мазмунли асарлар инъом қилаверади.

Давлат раҳбарининг 2018 йил 2 апрельдаги ПҚ-3645-сонли қарори да буюк адиб ва жамоат арбоби Чингиз Айтматов таваллудининг 90 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисидаги қарорига асос Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат академик мусиқали театри ёзувчининг иккита асарини сахналаштирди. «Денгиз ёқалаб чопаётган Олапар» қиссаси буйича таёрланган «Лувр ўрдаги» ва «Жамила» асари буйича таёрланган спектакллар сахналаштирилиб томошабинларимиз ҳавола қилинди. Иккита асарни ҳам ёш ихтидорли режиссёрларимиз Мухтар Реймов ва Мархабай Усеновлар сахналаштириб муваффақият қозанишди. 

2018 йил 30-сентябрь куни «Лувр ўрдаги» спектаклини бадиий кенгашга топширишда қабул қилиш учун Тошкент шаҳридан саньат фанлари доктори, профессор Мухаббат Тўлахўжаева ва Мухаддас Ахметжановалар иштирок этишди.

Ёш режиссёр Мухтар Реймовнинг биринчи иши бўлишига қорамасдан, ката ишга қўл урганин ва яхши асар яратилганина юқори баҳо беришди. Художник сценографист Темур Шардеметов ишига, мусиқаларини басталаган бастакорга ҳам айриқча тўхтаб ўтдилар. Актёрлар маҳоратини ҳам юқори баҳолашди. Ёш режиссёр Мухтар Реймовга «Дебют-2018» Республика ёш режиссёрларининг V-кўрик фестивалида иштирок этиши учун ҳақ йўл тилашди.

 2018 йили ноябрь ойида Қырғызстон Республикаси Бишкек шаҳрида ўтказилган «Айтматов ва театр» Халқаро театрлар фестивалида «Лувр ўрдаги» спектакли иштирок этиб нуфузли 3 ўринни, «Дебют-2018» Республика ёш режиссёрларининг кўрик фестивали  1 ўрин ғолиби бўлишга муяссар бўлиб, қорақалпоқ театри саньатида катта тарихий воқеа бўлиб муҳирланди.   

Каракалпакский государственный академический музыкальный театр имени Бердаха является одним из ведущих театров Узбекистана. Этому учреждению  90 лет. За прошедшие годы театр стал неотъемлемой частью духовной жизни нашего народа и стал культурной и духовной площадкой, отражающей реалии жизни на этапах развития общества.

Зрители резонировали с толпой, отражая радости и заботы людей в спектаклях.

Театр поднял духовность нашего народа на высочайший уровень, продемонстрировал наши национальные ценности, обычаи и традиции. Независимо от периода, в котором работает театр, творческая группа выполняет почетную задачу «служить людям» и наблюдать постоянное развитие новых исполнителей и интерпретативных стилей. С первых дней своего существования воспоминания о наших людях остаются в поездках, концертах и выступлениях мастеров-исполнителей в самых отдаленных районах страны, даже в самые трудные и трудные годы.

Многие спектакли, как художественные, так и хорошо продуманные, представляют интерес не только для Каракалпакстана, но и для братств. Благодаря многолетним исследованиям, с отдельной интерпретацией каждого произведения, театральная команда приобрела свой собственный путь, новые аспекты искусства и смогла создать большую школу каракалпакского театрального искусства.

После обретения независимости путь творческого развития театра расширился и вступил в новую фазу развития. Приоритетами театра были отбор произведений, их спектакли с учетом тем и жанров жанра, подбор репертуара, открытие творческих стилей, выявление потребностей зрителей и то, как на них влияют. Достижения лет независимости, а также современные темы, а также производство произведений, отражающих наше прошлое, особенно эстетические потребности молодежи, повысили интерес и интерес к театральному искусству.

За годы независимости театр претерпел значительные изменения. Репертуарная политика, новости и достижения в области режиссуры и актерского мастерства, опыт, полученный в международных культурных центрах, являются результатом долгой и напряженной работы театрального сообщества.

Театр получил звание «Академический театр» в 2017 году, учитывая многолетние достижения театра, особенно его самоотверженность и преданность делу воспитания молодежи в духе преданности Родине и гуманизма.

Этот высокий статус был большой радостью для театрального сообщества в преддверии 90-летия. Вдохновленные этим, театральные художники продолжают совершенствовать и активизировать свою творческую работу над новыми работами.

Появление театрального искусства в Каракалпакстане.

Учреждение труппы Тонг нури (1926-1930) 

«Если два человека разговаривают, а третье слушает, это театр», - сказал Густав Холубек, польский актер. Как и все другие народы и нации во всем мире, многовековые традиции и обычаи каракалпакского народа оставили неизгладимый след в нашей духовной истории как очень богатом духовном наследии и в традициях фольклора, различных церемоний, игр для девочек и детей. сохранились.

В традиционных свадебных церемониях, таких как свадебные церемонии, свадебные церемонии, «жених», «жених», «помолвка», «колыбель верблюда», «груминг», «ага бий» и другие. спектакли народных драм ясно отражены в пьесе.

В 20-х годах прошлого века, как и во всем бывшем Советском Союзе, Каракалпакстан уделял серьезное внимание театральному искусству и начал создавать различные культурные и образовательные учреждения, театральные и концертные коллективы.

Исполнительный комитет Каракалпакстанской области специальным постановлением Каракалпакской национальной драматической труппы «Тонг Нури» будет сформирована труппа Каракалпакского национального театра, а З.Ф. Касимов будет назначен преподавателем педагогического техникума в Турткуле.

Группа состоит из 13 человек - Дж.Аймурзаева, А.Матюбубова, Г.Убайдуллаева, М.Матжанова, Дж.Сейтова, К.Бекмуратова, М.Темирханова, П.Саекеева, Т.Исметуллаева, К.Алланиязова, Б.Сейтов, Ю.Пирназаров, О.Торемуратов. Эти люди были отпечатаны на страницах истории как первые мечники труппы Тонг Нури, современного каракалпакского театра.

8 ноября 1926 года «По дороге в Тилак» Касима Авезова

Первый экран труппы Тонг Нури открылся исторической драмой из четырех картин. Хроники истории Каракалпакского национального театра начались в этот день.

В 1927 году Абдурахмон Утепов возглавил труппу в связи с возвращением на главную работу    З. Косимова.

В этом году значительно увеличилось число участников труппы: репертуар труппы М. Орайди, К. Тикчурин, С. Абдулла, Хамза, а также местные авторы С. Мажитов, А. Утепов, К. Авезов, А. Бегимов, А. Матюбубов, М. Х. Добавлены новые работы Дарибаева и Т.Сейтмамутова.

В 1930-х годах труппа Тонг Нури путешествовала по сельской местности, в деревнях, в городах и показывала театральное искусство всему народу, создав первый в нашей стране Каракалпакский государственный театр. В этой национальной труппе труд режиссера, режиссера, художника, музыканта, певца и драматурга Абдурахмона Утепова имеет особое значение.

 Сценические спектакли были разыграны с сувениром, а спектакли не были предназначены для специальных декораций, осветительного оборудования, реквизита, манекенов и других компонентов. Ведь декорации этого спектакля не нашли отражения в традициях нашего национального театра того времени. Вечерние спектакли и концерты были объявлены с помощью труб, труб и труб. В районе оборудование для вечерних представлений, украшения, шляпы и обувь были собраны у местных жителей и использованы на сцене.

В то время режиссеры как раз собирались дать актерам несколько простых инструкций, таких как распределение ролей, выступления на сцене и раздача аудитории.

В декоративных украшениях отсутствовали живописные правила, отражающие признаки времени, условия жизни людей, характеристики дня, времени года, пространства, времени года. Специальные костюмы, украшения и украшения, оружие для сцены носили естественный характер и должны были быть иллюстративными.

Песни, которые не были связаны с содержанием пьесы и персонажами персонажей, пели и играли. С 1930 года мало внимания уделялось адаптации национальных традиций и обычаев и других сценических требований и процедур. В декабре этого года на базе труппы Тонг Нури был создан Каракалпакский государственный национальный театр, что послужило основанием для перехода на профессиональную театральную сцену.

В целом, 1927-1930 годы являются завершающим этапом становления театрального искусства в Каракалпакстане.

Каракалпакский государственный театр находится в процессе исследований и испытаний

(1930-1957).

С созданием Каракалпакского государственного театра количество сотрудников театра увеличилось, штат режиссера был специально отведен, и ему была поручена вся творческая работа театра.

Основная задача режиссера - регулировать культуру сцены в определенном направлении, повышать профессионализм актеров, улучшать отношения между театром и зрителями. состоял из

За эти годы внимание к театральному искусству возросло. Пресса, радио и все общественные институты вызвали у народа особый интерес к театральному искусству.

Абдурахмон Утепов был художественным руководителем и директором театра в эти годы. Он руководил работами разных жанров местных авторов А. Бегимова, Дж. Аймурзаева, С. Меджитова, Р. Меджитова, М. Дарбаева, А. Матюбубова, а также комедией азербайджанского драматурга У. Гаджибекова «Аршин мал алан».

В середине 30-х годов директор Бухарского театра Р. Файзиев и актриса Х. Файзиева приехали в Каракалпакский театр, чтобы оказать практическую помощь и обучить актеров культуре и актерскому мастерству.

В 1936 году художественным руководителем театра был избран известный режиссер Зухур Кабулов, музыкальный руководитель композитор Б.Д. Туманиян, а главным балетмейстером был А. Таиров.

Известный узбекский режиссер Ю.Обидов и Т.Омаров из Казахстана также приехали в Каракалпакский театр и помогли с этим.

Кабулов, который сыграл многие музыкальные драмы, начал свою карьеру в каракалпакском театре с мюзикла Хуршида «Лайли и Меджнун». Художник Ф. Версальский создает в пьесе дух периода, дворец и пейзаж дикой природы.

Этот спектакль стал одним из первых успехов в каракалпакском театре.

Театральная команда, состоящая из актеров-любителей, начала глубже понимать реальность сцены, ответственность сцены. Репертуар Каракалпакского театра обогащен произведениями узбекских и казахских авторов. Масштабные пьесы стали заменять обычные пьесы. Исторические произведения, посвященные нашей повседневной жизни, широко приняты в репертуаре театра.

Театральное искусство стало важным источником образования для наших людей и увеличивает его эстетический вкус.

Каракалпакский театр в 1930-1939 гг. Был периодом, когда квалификация Каракалпакского театра постепенно повышалась.

В 1934 году 30 талантливых молодых людей, а в 1936 году еще 16 юношей и девушек были отобраны со всей страны и отправлены на учебу в недавно созданную студию "Каракалпак" в Луначарском театральном институте театрального искусства в Москве. Здесь известные педагоги В.Бибиков и О.И. Пижова преподавали каракалпакской молодежи уроки актерского мастерства и обучали секретам профессионального мастерства. Среди них он направил свою склонность к драме и руководству молодых талантов.

В 1939 году выпускники студии - 16 молодых специалистов - вернулись в театр. В связи с этим театр был назван в честь К.С. Станиславского и стал Каракалпакским государственным театром музыкальной драмы и комедии. Среди известных выпускников были:  Туреш Алланазаров, Юлдаш Шарипов, Юлдаш Мамутов, Сапар Хўжаниёзов, София Карабаева, Тарбия Жолымбетова, Яхт Алламуратова, Холмурод Сапаров, Балтабай Айманов, Саодат Юсупова, Сабирбой Утепбергенов, Мадирейим Матчанов, Ғаний Дошумов, Режепбай Сайдов, Пирлепес Тилегенов, Исах Шадиевы.

Теперь Каракалпакский театр расширил сферу своего действия и начал исполнять произведения других братских народов, произведения мировой классики, а также произведения национального драматурга. Молодые студенты получили дипломные пьесы по пьесам Дж. Б. Молера «Скайп», А. Н. Островского «Бедный не виноват» и дипломы В. Вишневского «Первая кавалерия», исполненные во всех городах и селах страны.

Вторая мировая война и различные трудности того периода сильно повлияли на работу театра, большая часть персонала театра ушла на фронт, а остальные сотрудники работали не покладая рук. Они были разделены на две пропагандистские группы, одну из которых возглавляла Ойимхон Шомуродова, а другую - Юлдаш Шарипов, которые выступали с концертами и спектаклями во всех городах и отдаленных селах республики, отправляя еду и форму солдатам перед ними.

Собранные ими деньги использовались для изготовления самолетов, и в 1944 году было получено благодарственное письмо от народной артистки бывшего Советского Союза народных комиссаров Ойимхон Шомурадовой.

В это время в репертуаре театра были патриотические пьесы, которые дали народу большой моральный импульс и уверенность в победе над фашизмом. Среди них «Альпомиш», «Тозагул», «Лейтенант Эльмуратов», «Наш Баходир», «Офтобхон», «Курбан Умаров», «Дочь Арала», «Тахир и Зухра», «Гульсара», «Невеста пяти сумов». Музыка сыграла важную роль в постановке пьес. Эти представления были полны новостей для того времени, и новые тенденции, такие как создание актрис и актрис, адаптация их к аудитории, реализм сцены и ее основные принципы, привлекли внимание аудитории.

Одним из нововведений в театре Каракалпака в 1943 году был Усман Юсупов, который пришел в театр и посмотрел спектакль Альпомиш и высоко оценил его. Н. Первая версия пьесы Даваркаева «Альпомиш» была написана в 1939 году, во время подготовки к Неделе культуры и литературы Республики Каракалпакстан. , В 1943 году спектакль «Альпомиш» был вновь арестован и премьера. Главный слоган спектакля "Для людей, ради чести!"

Зрители были очень эмоциональны, когда увидели своего национального героя Альпомиша на сцене, играющего жюри на протяжении веков. В пьесе использовался больше натурализма - Альпомиш ездил на лошади. Роль Альпомиша сыграли молодой актер Реймбай Сейтов и роль Гулбарчина Оймхон Шомуродова. Известный композитор сочиняет музыку для спектакля. До написания музыки Шафранников ознакомился с традициями и обычаями каракалпакцев, изучил их образ жизни, язык и характер, создал бессмертную музыку. Арии героев пьесы до сих пор играют наши певцы.

В этом году театр был обеспечен специализированными специалистами, которые работают с вновь прибывшими сотрудниками, обучают и обучают их в своей области. Кроме того, вокалистам, балетным и хоровым группам были предоставлены вокалисты для ежедневных вокальных уроков для певцов (вокалистов). Каракалпакскому театру помогали балетмейстер Али Ардобус из Ташкента, вокалист-мастер А. Горская, концертмейстер Гофман и многие другие. Наши местные специалисты Ю. Мамутов, С. Худжаниязов, Ю. Шарипов, С. Карабаева, Т. Алланазаров и Х. Сапаров сделали много уроков по технике сцены, сценическому движению, истории театра и актерскому мастерству.

Непрерывные исследования дали толчок развитию национальной драмы. Т. Алланазаров, Ю. Шарипов, Ю. Мамутов, С. Джуманиязов, З. Кабулов, Дж. Абидов и другие. Пьесы режиссера «Альпомиш» Н. Давкараева, «Не надейся на молчание» С. Худжаниязова, «Айгуль-Обод», «Бердак» Дж. Аймурзаева оставили глубокий след в истории театра.

Наряду с профессиональными актерами, которые не имеют специального образования, Римибой Сеитов, Арзигуль Отамурадова, Гулхон Шеразиева, Тухтах Рахманова, Сапаргуль Авезова, Уразгуль Давлетова, Уразбай Умиткулов, Сулув Олламуродова создали уникальные спектакли.

Открытие Ташкентского государственного института театра и искусства в 1945 году стало крупным прорывом в искусстве Центральной Азии. Институт подготовил специалистов не только для театров Узбекистана, но и для всей Центральной Азии и Казахстана. В 1951 году Т. Алланазаров, первая ласточка института - выпускник режиссерского факультета, начал работать режиссером в театре. С 1951 по 1959 год он занимал должность директора театра, создавая множество творческих инноваций для театра.

Он первым в истории каракалпакского театра включил классические произведения русских и мировых драматургов в репертуар нашего национального театра. драма и комедия.

 Как профессиональный режиссер, он много внимания уделял совершенствованию знаний и навыков актеров о культуре сцены. Он перевел пьесы на каракалпакский язык и попытался представить театр. Это пьесы Хамзы «Пьесы Майсары», «Тартюф» Дж. Б. Молерера, «Ревизор» Н. В. Гоголя, «Зубные боли» А. Каххора, «Голос гроба», «Кази Корпеш - Баян Сулуув» Г. Мусрепова. «Айгуль-Обод» Дж. Аймурзаева и «Хапп» С. Худжаниязова. Спектакли с такими глубокими корнями обогатили духовный мир театральной молодежи и открыли новые горизонты для актеров. Полет, начатый Т. Алланазаровым, продолжается сегодня в театре.

В конце 1950-х и начале 1960-х пьесы были основными темами послевоенной жизни, взаимоотношений между людьми, долга перед Родиной, приверженности миру, творческих начинаний в мирной жизни. Среди них «Возрожденное рождение» Т. Джумамуратова, «Первый гимн» П. Тилегенова, «Русский народ» К. Симонова, «Призрачная девушка» Дж. Аймурзаева, Т. Сейтжанова и М. Калимбетова «Царские тропы» С. Хужаниязова. Молодые Сердца »играет.

В годы развития театра радио, телевидение и кино были временем развития, и театральные представления были и концертом, и театром для нашей аудитории. Маленькие музыканты, работающие в унисон, сыграли важную роль в исполнении музыкальных драм и концертных программ и выступали в качестве оркестровых музыкантов.

Хотя в то время было много опытных музыкантов, в мире были классические музыканты - скрипка, скрипка, кларнет, труба и тромбоны - Камол Мендибоев, Джумамурод Янгибоев, Палваниоз Абдиямилов, Олим Абдуллев, Турсинмурод Утемуродов, Люсобурбуркман, Люсобурброкман Оркестр исполнил музыку Олломурода Кошимбетова, Максета Кобжасарова, Виктора Марюхина, Николая Мурманцева, Калбоя Тулегенова и других.

Симфонический оркестр возглавляет известные дирижеры Олимжон Халимов, Абдирейм Султанов, Сафарбой Палвонов и сочинил много мюзиклов.

Со времени появления театра спрос на мюзиклы был высоким, и зрители приезжали из отдаленных деревень, чтобы посмотреть их. Такие пьесы, как «Не опирайтесь на диван», «Странная любовь», «Айгуль-Обод», «Свадьба на пастбищах», «Уважаемый доктор» и многие другие. Композиции композиторов В. Шафранникова, Ю. Шамуратова, А. Халимова, А. Султонова, К. Турдикулова пользуются большой популярностью, а героические арии до сих пор исполняют наши певцы.

В этом заведении, где снимались актеры, режиссеры и композиторы, также был свой художник. Первый профессиональный художник Борис Каменев, который был главным художником более двух десятилетий в 1934–1956 годах и создавал уникальные произведения на сцене Каракалпака, а в 1957–1972 годах Кидирбой Сайпов добился успеха на этой должности.

В 1955 году в театре начали работать первые выпускники актерского факультета Ташкентского государственного института театра и искусства - Ш. Утемуратов, З. Пиезов, Б. Турсинов, А. Жузимбетов, А. Жугинисов, А. Абдалиев, А. Хужаназаров, К. Заримбетов. Одна или две группы специалистов, окончившие актерский факультет института, внесли свой вклад в дальнейшее развитие театральной культуры театра.

Одной из самых важных дат в театральные годы было участие театральной команды в спектаклях Дней искусств и литературы Каракалпакстана в январе 1957 года с такими спектаклями, как «Не опирайтесь на Суйганаган», «Странная любовь», «Равшон», «Бедность - не вина».

Это было время, когда Каракалпакский театр был полностью сформирован.

Шаги совершенства Каракалпакского театра (1957-1991)

В 60-х и 70-х годах прошлого века каракалпакская литература и искусство, в том числе театр, быстро развивались по-новому. Многообещающие молодые люди стали присоединяться к театру.

В эти годы репертуар театра включает в себя все больше поэтических пьес, пьес и переводов. Г. Абдулов, директор Ферганского театра и А. Мамбетов, известный казахстанский режиссер, также посетили республику и исполнили спектакли. «Альпомиш» Н.Давкараева, «Сорок девочку» А.Шамуратова и И.Юсупова, драма Т.Кайпбергенова «Джумагуль» по роману Т.Кайпбергенова «Каракалпак», «Мать-земля» Ч.Айтматова очаровательные »были успешно поставлены.

Театр также участвовал в многочисленных фестивалях и конкурсах, завоевывал престижные места, был награжден дипломами, а также участвовал в неделях искусства и литературы.

В феврале 1963 года он принимал участие в Каракалпакской Неделе искусства и литературы в театрах «Свадьба на пастбищах», «Айгульский Обод», «Левонихинская орбита», а также в «Неделе глупых царей» 1969 года, «Навои Астрабад», «Огонь».

В 1972 году он был награжден дипломом Министерства культуры за лучшее исполнение «Матери-Земли» Первым Всесоюзным фестивалем драмы и театра советских людей (режиссер А.Мамбетов), а в 1974 году «Джумагуль» (Р.Торениезов). Был награжден дипломом спектакля.

Актеры Ш.Утемуродов, З. Пиезов, А. Югинисов, Дж. Бекмуродов, Х. Сапарова, М. Халмуродова, Р. Адикова, З. Сайпова, Р. Сапарова, Х. Аимбетов, Б. Кайпов, М. Ш. Успехи были достигнуты талантливыми и профессиональными специалистами, такими как Садыков, Ж. Султабаев, А. Ансатбаева, Э. Саекеев, А. Ансатбаев, К. Утегенов. Наш национальный театр, имея широкие возможности, стремился создавать новые поэтические композиции из повседневных предметов быта.

В течение этих сорока лет молодой художник из Алматы Ислам Алибеков работал с К.Абдиреймовым и Н.Ансатбаевым над созданием декораций для масштабных работ.

INTRODUCTION

Karakalpak State Academic Musical Theater named after Berdakh is one of the theaters that has its place and prestige in the Republic. It has 95 years of history. Throughout these years, the theater has become an integral part of the spiritual life of our people and became a cultural and spiritual center, reflecting real life spots in the development stages of society. Being together with the people, reflecting the joy and sadness of people in the stage works, it took place in their hearts.

The theater has improved the spirituality of our people to the top, demonstrated our national values, customs and traditions on the stage. When we look at the work of the theater, we can see that the creative team is performing a glorious task of «serving the people», and the continuing advancement of our new performances and interpretive skills of our actors. From the moment of its establishment, masters actors who worked in difficult times problems years of our Republic toured and showed concerts and performances in remote areas of the country are still in our memory.

Many of the staged performances of art and content are interested not only Karakalpak people, but also the relative nations too. In the course of many research years, the theatre team has gained its way, new aspects of art, and has created own method and achieved the name of big school which called Karakalpak art theater school as the result of paying attention to the each works.

After the independence years of our state, the creative way of the theater has more expanded and moved to a new stage of development. Select works, stage with requirements of theme and genre, to choose repertoire, to find the creative methods, to define the interests of the audience and the main priori ties of the theater is influencing deeply on audience. The achievements of the years of independence, simultaneously with the modern themes and the staging of works reflecting the past, especially the aesthetic needs of young people, have furthered the attention and interest of spectators to theatrical art.

There are many remarkable changes in the theater’s years of independence. Repertory choice, novelty and acting in the director’s and actor skills, and experiences gained at international cultural centers are the result of the long and hard work of the theater team.

In 2017, to the theater was given the status of «academic theater», taking into consideration the achievements of the theater for many years, deserved works in settling into the hearts of the people of the rays of kindness, especially upbringing of youth in the spirit of patriotism, humanism and respect for their homeland.

This high status became for the team of the theater big joy before the anniversary. The performers of the theater are inspired by this, improve and accelerate their creative research over new and new works.

THE FOUNDATION OF ART THEATER IN KARAKALPAKSTAN.

CREATING A «TANG NURY» (MORNING DAWN) TROUPE

«If two people talk and the third person listens to it, it’s a theater», said Polish actor Gustav Holowbek.

Like all peoples and nations of the world, the centuries-old Karakalpak people, whose traditions and customs, which have passed through the centuries, have left an indelible mark on our spiritual history as a rich spiritual heritage, and saved in the oral traditions of the people, in various ceremonies, in boys and girls parties, in children’s games. Poets(zhyrau, bakhshi) who sing the national songs (dastan) at the weddings and at other ritual events such kind of «qudalyq», «kuyew keldi», «kiz uzatyw», «betashar», «besik toy», «tusaw kesiw», in game «Agа biy» and in other traditional folk games demonstrated their clearly expressed acting skills and pictures of theatrical performance.

In the last 20s century, as well as throughout the former union, in Karakalpakstan, serious attention was paid to the formation of theatrical art, work was begun on the organization of various cultural and educational institutions, theatrical and concert groups.

The Karakalpak national theater troupe «Tang nury», was established by the special resolution of the executive committee of Karakalpakstan of April 11, 1926, «On creation of the Karakalpak national drama troupe» and the art director was appointed Z.Kasimov, teacher of Turtkul pedagogical College. The members of the Truppa were 13 people: Jolmurza Aymurzaev, Aytbay Matyakubov, Genjebay Ubaydullayev,

Madreyim Matjanov, Jumagul Seytova, Kurbangul Bekmuratova, Maryam Temirkhanova, Perdegul Saekeeva, T.Ismetullaeva, Q.Allaniyazov, Bayniyaz Seytov, J.Pirnazarov and O.Toremuratov. These people are sealed on the pages of history as the first graduates of the troupe «Morning Dawn» and today’s Karakalpak Theater.

On November 8, 1926 the first performance of the «Tang nury» troupe was opened inaugurately with the Kasim Auezov’s historical drama «On the way of dream» consisting of 4 pictures. The chronicle of the Karakalpak national theater’s history began from this day.

In connection with the return of Z. Kasimov to the main work, since 1927 A. Utepov began to direct the troupe.

During these years the number of participants in the troupe has considerably increased. The repertoire of the troupe was replenished with new works by M.Oraydi, K. Tikchurin, S. Abdulla, Hamza, as well as

local authors S.Majitov, A. Utepov, Q. Avezov, A.Begimov, A.Matyakubov, M.Daribayev, T.Seitmamutov and etc.

In the 1930-s the troupe «Tang nury» traveled to all the rural towns and cities and presented theatrical art to the whole people, laid the foundation for the creation of the first Karakalpak State Theater in our region. Abdiraman Utepov took a special place who had performed the duties of head leader, director, artist, musician, singer, and playwright in this national troupe.

Of course, during this period, directing methods were not enough. The staged plays performed via prompters and there were no special scenery, lighting devices, requisites, props and other components to the performances. Because such decorations of the performance at that time were not included in the customs of our national theater. Evening performances and concerts were announced by heralds, karnais and surnais. The necessary tools, elements of decorations, headgear and footwear collected from the local residents and used on the stage for the evening performances in the districts, etc.

At that time, the directors were limited by giving such simple instructions as the distribution of roles to actors, the scoring of the words of plays on stage with the help of prompter, the delivery of sounds to the audience. There were no such scenic rules as a reflection of the specific features of the era, the life circumstances of people, signs of the day, season, place and period. Special dresses for the stage, jewelry, decorations and weapons were of a natural nature and meant illustrative value. Songs were sung and music was voiced that had nothing in common with the content of the play and the state of the characters.

Not paid enough attention to adaptation to national traditions and customs, and other scenic requirements and orders.

Since 1930, such shortcomings in the activities of the theater began to eradicate. In December of the same year, the troupe organized into the Karakalpak State National Theater, which laid the foundation for the transition to the level of professional theater.

In general, 1927-1930-s, became the final stage in the formation of artistic theatrical art in Karakalpakstan.

KARAKALPAK STATE THEATER IN THE PERIOD OF CREATIVE SEARCH AND

TRIALS (1930-1957)

With the creation of the Karakalpak State National Theater, the staff was increased; the staff of the director was specially assigned to whom all the creative works of the theater were entrusted. The main task of the director was to find a certain direction of the scenic culture, enhance the professional skills of actors, take measures to improve the relationship between the theater and the audience, etc.

In those years, all the people, as well as press, radio and all the social organizations began to pay special attention to the theatrical art.

In those years, A. Utepov was the artistic director and chief director of the theater. He basically staged the works of local authors A.Begimov, J.Aymurzayev, S.Majitov, R.Majitov, M.Daribayev, A.Matyakubov in various genres, as well as comedy of Azerbaijan playwrighter U.Gadjibekov «Arshin mal alan».

In the mid-1930s, the director of the Bukhara Theater R. Fayziev and actress H. Fayziyeva came to the Karakalpak Theater to provide practical assistance, to teach the actors on the stage culture, acting skills. In 1936, the prominent director Z.Kabulov became the artistic director of the theater, composer B.Tumanyan - the musical director, A. Tayirov – the main choreographer. The prominent Uzbekistan director Zh.Abidov and T. Omarov from Kazakhstan also greatly helped to the Karakalpak Theater.

Z.Kabulov, who staged many musical dramas, began his activity in the Karakalpak Theater with the musical drama «Laili and Mazhnun» by Khurshid. The artist F.Versalsky perfectly reflected the spirit of the era, pictures of the palace and the steppe nature. This performance was one of the first achievements of the Karakalpak Theater.

The theater staff, consisting of amateur actors, began to recognize the stage responsibility more deeply.

The repertoire of Karalpak Theater began to enrich with works of Uzbek and Kazakh authors. Instead of one-act ordinary performances, large-scale performances began to be perform. Along with the historical works in the repertoire of the theater, works reflecting the everyday life of people had a great place.

The theater became the center of upbringing, which is of great importance in the aesthetic pleasure of the people and the enrichment of its consciousness.

1930-1939 became a period of gradual enhancement of professional skills and the inclusion of the Karakalpak Theater to the number of state theaters.

In 1934, 30 talented young people, and in 1936, 16 more boys and girls were selected from all regions of the republic and sent to the newly organized Karakalpak studio at the Institute of Theater Arts named after Lunacharsky in Moscow. Here, the Karakalpak youth was taught by acting teachers V.Bibikov and O.Pizhov. They directed to the drama those who were able to write plays, and to the stage activities those who had the ability of directing.

In 1939, the theater graduates - 16 young specialists returned to the theater. In connection with this, the theater named after Stanislavsky and the theater called the Karakalpak State Musical Theater of Drama and Comedy. Among the graduates were prominent figures-mentors of art T. Allanazarov, Yu.Sharipov, Yu. Mamutov, S. Khojaniyazov, S. Karabaeva, T. Jolymbetova, J. Allamuratova, H. Saparov, B. Aymanov, S. Yusupova, S. Utepbergenov, M. Matchanov, G. Doshumov, R. Saidov, P. Tilegenov, I.

Shadiev. Now the possibilities of the Karakalpak Theater have expanded considerably, they began to show works of authors of other nations, works of world classics along with works of local authors. Young students brought with them the theatrical performances of J.Molier «Skapen’s tricks», A.N. Ostrovsky’s «Poverty is not a vice», V.Vishnevsky’s «First Cavalry Army», which presented to the audience of all cities and auls of the Republic.

The World War II, various difficulties at that time had a great impact on the theater, and most of the theater staff went to the front, and the rest of the theater staff worked hard. They were divided into two groups of propaganda, the first groupe headed by Ayimkhan Shamuratova, and the other headed by Yuldash Sharipov. They gave concerts and performances in all the cities and remote villages of the Republic, on the funds raised from these performances they sent food and clothing to soldiers at the front. The money they collected was also used to prepare aircraft, and in 1944 a telegram of thanks came from the People’s Commissar to People’s Artist Ayimkhan Shamuratova.

During this period, the theater’s repertoire was dominated by plays on patriotic themes, which caused on people a great spiritual upsurge and faith in the victory over fascism. Among them performances «Alpamys», «Tazagul», «Lieutenant Elmuratov», «Our Bakhadir», «Oftobkhon», «Kurban Umarov», «Daughter of the Aral», «Tahir - Zukhra», «Gulsara», «Cheap daughter-in-law» and others, in the dramatization of which a special place was occupied by music. These performances became a new phenomenon of their time thanks to the creation by actors and actresses of images, stage realism, and had deserved audience’s worthy attention.

In connection with the beginning of the Second World War, preparatory work for the presentation of the performance at the week of culture and literature of Karakalpakstan in Tashkent, and the theater was transported from Turtkul to the new capital of the republic - Nukus. In 1943, the work on the preparation of the play «Alpamys» was restored and the premiere took place. The main slogan of the play was «For the people, for the honor!». The spectators got a high emotional boost when they saw on the stage their national hero Alpamys, who throughout the centuries was sung by folk storytellers in the dastans.

In the play, more natural scenes were used - Alpamys came on stage on horseback. The role of Alpamys was performed by the young actor R. Seyitov, and the role of Gulbarshin - by A.Shamuratova. Prominent composer V.Shafrannikov, who composed music for the performance, got acquainted with the traditions and customs, way of life, language and morals of the Karakalpak people in advance, and on this basis created immortal musical works. The arias of the heroes of the play are sound today in the performance of our singers.

During these years, the theater was provided with specialists who collaborated with new employees, trained and educated them in their areas. In addition to this, the vocalists were provided with vocal teachers for setting the voice, and the groups of ballet and choir were provided with concertmasters. Called from Tashkent, choreographer Ali Ardobus, teacher-vocalist A. Gorskaya, concertmaster Hoffmann and others gave a great help to the Karakalpak Theater. By the lessons of the technique of stage speech, movement on the stage, the history of theaters, acting skills from our local specialists Yu. Mamutov, S. Khojaniyazov, Yu. Sharipov, S. Karabaeva, T. Allanazarov and H. Saparov carried out great works.

The plays of N.Davkaraev «Alpamys», «Don`t force somebody not loved you» by S.Khojaniyazov, «Aigul-Abat», «Berdakh» by J.Aymurzaev staged by T. Allanazarov, Yu. Sharipov, Yu.Mamutov, S.Jumaniyazov, Z.Kabulov, J.Abidov and other directors left important impression in the history of the theater. Along with professional actors, R. Seitov, A. Atamuratov, G. Sheraziyev, T. Rakhmanov, S. Avezov, U. Davletov, U. Umitkulov and S. Allamuratova created unique characters in various performances, even though they did not have a special education.

T. Allanazarov translated the plays into Karakalpak and tried to introduce novelty into the theater. He staged Khamza’s performances «Maysara’s tricks», J. Mollier’s «Tartuffe», N.V. Gogol’s «The Inspector General», A.Kahhar’s «Sore teeth», «Voice from the coffin», G.Musrepov’s «Kozy-Korpesh-Bayan-Suluw», J.Aymurzaev’s «Aygul-Abat», S.Khojaniyazov’s «Happiness». Such plays, having a strong foundation and deep content, enriched the spiritual world of the theater youth, discovered actors’ new skills. Such works, started by T. Allanazarov, continues in the theater today.

In the late 1950s and early 60s, the main themes of the performances were the problems of postwar life, relations between people, loyalty to the homeland, construction work in a peaceful life, problems of reclamating new lands. Among them took a place plays of T.Jumamuratov «The Restored Flag», P. Tilegenov’s «First beep», K.Simonov’s «Russian people», J.Aymurzaev’s «Daughter of the Aral», T.Seytjanov’s and M.Kalimbetov’s «Thorny path», S. Hojaniyazov’s «Young Hearts».

Performing in unison, small-scale musicians for the performance of musical dramas, concert programs, carried out a great duty, and in the orchestra, there were musicians, who played music on notes.

Despite the fact that at that time there were few professional musicians, musicians - K. Mendibaev, J. Yangibaev, P. Abdijamilov, O. Abdullaev, T. Utemuratov, L.Brockman, K. Yesjanov, K. Nametullaev, O. Koshimbetov, M.Kopjasarov, V.Maryukhin, N.Murmantsev, K.Tulegenov and others played music on notes in the orchestra on world classical musical instruments like violin, cello, clarinet, trumpet, trombone.

Prominent conductors O. Khalimov, A. Sultanov, S. Palvanov led the symphony orchestra and composed music for many performances.

Since the beginning of the formation of the theater, the demand for musical works has been high, and the spectators specially came to see from distant villages. From such performances it is worth noting «Don`t force somebody not loved you», «Garip-Ashyk», «Aygul-Abat», «Wedding on a pasture», «Dear Doctor» and other musical works. Music composed by composers V.Shafrannikov, J. Shamuratov, A.Khalimov, A.Sultanov and K.Turdikulov are significant with their publicity, and our singers by the present day sing the arias of heroes.

The theater, which brought up many actors, directors and compositors, had its own artist. For over 20 years - from 1934 to 1956, the post of the main artist was performed by the first professional artist Boris Kamenev, who created unique paintings on the Karakalpak scene, and in 1957-1972. Qydyrbay Saipov successfully worked in this position.

In 1955, the first graduates of the acting department of the Tashkent State Institute of Art and Theater Arts - Sh. Utemuratov, Z. Piyazov, B. Tursunov, A. Juzimbetov, A. Juginisov, A. Abdaliyev, A. Khojanazarov, K.Zarimbetov started to work at the theater. Several groups of graduates of the acting faculty of the Institute have made a worthy contribution to the further enhancement of the theatrical culture of the theater.

On these years, one of the most significant dates in the life of the theater was the participation of the theater with the performances «Don`t force somebody not loved you», «Garip-Ashyk», «Raushan», «Poverty is not a vice» in the decade of art and literature of Karakalpakstan in Tashkent in January 1957.

These years were the period of the full formation and perfection of the theater.

WAYS OF IMPROVING THE KARAKALPAK THEATER (1957-1991)

By 60-70 years of the last century Karakalpak literature and art, including the theater, began to develop at high rates, along new lines and methods. In these years in the repertory of the theater more places were occupied by plays written on folk dastans, staged and translated works. Director of the Fergana Theater G.Abdulov, prominent Kazakh director A. Mambetov came to Karakalpakstan and staged various performances.

The musical dramas «Alpamys» by N.Davkaraev, «Forty girls» by A.Shamuratov and I.Yusupov, the drama «Jumagul» by T.Bayandiev on the base of novel “Karakalpak kizi” by T.Kayipbergenov , the works of Ch. Aitmatov «it is the earth is my motherland», «My darling with red kerchief» have been successfully theatricalized.

At the same time, the theater, taking part in many festivals and competitions, weeks of art and literature, places of honor and was awarded with diplomas. In February 1963, during the week of Karakalpak art and literature, the plays «Wedding on a pasture», «Aygul-Abat», «Levonikha on Orbit» were staged, and in the same week in 1969 - performances «Stupid King», «Navoi in Astrabad», «Lights».

In 1972, at the first All-Union festival of dramaturgy and theaters of the peoples of the former Soviet Union, the play «Maternal Field» (directed by A. Mambetov) received the diploma of the Ministry of Culture for the best staging, in 1974 the play «Jumagul» (directed by R.Toreniyazov) the best performance of the season.

In the following years talented professionals with professional knowledge joined to the ranks of actors: Sh. Utemuratov, Z. Piyazov, A. Juginisov, J. Bekmuratov, Kh. Saparova, M. Khalmuratova, R. Adikova, Z. Saypova, R. Saparova, H.Aiymbetov, B.Kaypov, M.Sadykov, J.Sultabayev, A.Ansatbaeva, E.Saekeev, A.Ansatbaev, K.Utegenov, thanks to which significant successes were achieved. Now the theater, which has great opportunities, moved from everyday household themes to the creation of new poetic works.

Thanks to the relentless work of young directors K. Abdreimov and N. Ansatbayev, the Karakalpak theater took its place and prestige among the theaters of the republics of the former union. On the stage were staged performances that called viewers to reflect , giving them an aesthetic pleasure, rich in with director novelty such as – «Othello» (V. Shakespeare), «Abu Raykhan Beruni» (T. Seytzhanov), «Navoi in Astrabad» (I. Makhsumov), «Daughter of Karakalpak» (T.Bayandiev, G.Abdulov), «On the night of a lunar eclipse» (M.Karim), «Forgetting of Herostratus» (G.Gorin), «While the arba has not turned over» (O.Yoseliani), «Man, who deceived the Archangel» (T. Minullin)», Garip-Ashyk» (A.Begimov, T. Allanazarov), «The Thirteenth Chairman» (A.Abdullin), «According to one’s own statement» (U.Umarbekov).

Directors began to pay special attention to theatrical skill, and correctly assess the creativity and capabilities of the actors. Over the years, along with K.Abdireymov and N.Ansatbaev, who created wide canvases on the stage, the young artist I.Alibekov, who was invited from Almaty, worked fruitfully too.

Mutual creative connections between dramatists and the theater, the theater and the audience began to give positive results. Together with the Union of Writers discussions of plays and perfomances were often organized. At that time, the young poet and writer K. Rakhmanov, who had already become famous for his poems and miniatures, came to the theater with his weighty works. The long-awaited works further revived the activity of the theater. Out of his pen works «The Daughter-in-law», «Wounded Hearts», «Invitation to the Other World», «Jokers in the hospital», «Love of the Shy» and dozens of other plays enriched the repertoire of the theater.

Since the 1980s to the present day, K. Matmuratov, O. Abdurakhmanov, S. Jumagulov, M.Nyzanov make a worthy contribution to the development of national drama. The performances «Two lives in one house», «Omirbek and bald one», «The Stubborn», «Wanderer of two worlds» and other saturated with national caloric performances deeply touched the hearts of spectators, . In 1976, following the results of the festival of theaters of Uzbekistan, the theater won first place and was awarded a diploma of the Ministry of Culture. In the same year, the performance «On the night of a lunar eclipse» by M.Karim (director N.Ansatbaev) was recognized as the best performance among the theaters of the former union.

In 1977, the theater was awarded the Order of the «Badge of Honor».

In 1980, at the review competition of the theaters of the Republic of Uzbekistan, dedicated to the theme of World War II, K. Rakhmanov’s play «Wounded Hearts» (directed by N.Ansatbaev) took first place.

In 1983, the days of the Karakalpak Theater were held in Tashkent. The theater staff presented the J.Aimurzayev’s musical drama «Berdakh», S. Khojaniyazov’s musical comedy «Forcibly dear you will not», K. Rakhmanov’s comedy «The daughter-in-law», M. Karim’s drama «On the night of the lunar eclipse» and the G. Gorin’s drama «Forgetting the Herostratus» to the audience of Tashkent spectators.

80-ies of the last century became a period of transition from ordinary staging to complex productions.

Now there were all opportunities for staging large works, it was time to show opera and ballet.

In 1987, the prominent composer, Honored Artist of Uzbekistan and Karakalpakstan N. Mukhameddinov created the first national opera - «Ajiniyaz», which was presented to the audience. The Libretto was written by the Hero of Uzbekistan, People’s Poet of Uzbekistan and Karakalpakstan I.Yusupov.

The staging of this opera determined the new direction of the theater. In 1989, the theater was awarded the status of «musical theater». Earlier, the ensemble (orchestra) of mixed instruments with 15 staff units served only musical dramas and concert programs, but since 1989 the theater has become part of the multi-genre theaters, having the opportunity to stage opera, ballet, musical drama, comedy and dramatic performances. In the former union there were two theaters with such status, now our theater has become the third one, and opened opportunities to show performances in many genres of theatrical art. The symphony orchestra of the former Philharmonic with all the musicians and instruments was transferred in full (53 staff units) to the theater staff. The actors of vocal, drama, and also choral and ballet groups began their activity. On the stage of the theater, operatic works corresponding to world standards began to appear, and are a synthetic genre and the pinnacle of musical art. The main conductor of the orchestra was S.Paluanov, the main choirmaster was K. Zaretdinov.

The musical dramas «Forcibly dear you will not», «Three Bachelors», «Berdakh», «Tsar tyrant», «Garip-Ashyk», which were accompanied by an orchestra with incomplete, mixed instruments, were previously reproduced for the full-scale orchestra, and the performance began by world standards.

Now the theater became multi-genre, and there were opportunities for staging opera, ballet, musical drama and dramatic works. In 1990, the theater toured in Almaty (Kazakhstan), where the opera «Ajiniyaz », the musical drama «Garip-Ashyk», the comedy «The daughter-in-law» were presented to theater lovers.

Successful steps of the theater continued in the period of independence too.

THEATER IN THE YEARS OF INDEPENDENCE

After the independence of the Republic of Uzbekistan, as in all spheres, the theaters of the Republic have begun its new path of development. At the first year of independence, the theater was given the name of the Berdakh, the great master of the artistic word, a representative of classical literature. For the further development of art, including the activities of the theaters, Presidential decrees and Government resolutions were adopted, in particular, Decree No. 1980 «On the development of theatrical art in the Republic of Uzbekistan» dated March 26, 1996, Decree «On measures for further development and improvement of the sphere of culture and art» of May 31, 2017, the report of the President of the Republic Sh.Mirziyoev at a meeting with literary people on August 3, 2017 and subsequent measures on supporting of creators and theaters.

The first President of the Republic I.Karimov noted, «when it comes to the theatrical art, which is an integral part of our national culture, we should recall the words of the great enlightener Mahmudkhoja Behbudi that «the theater is a place for preachings».

The history of the national theater goes back centuries, its originated in folk games and performances.

However, by the twentieth century, the Uzbek theater was already formed as an art both on a national and a global scale, it was reborn and began to develop on the basis of traditions and experience that had been observed for years. 

In particular, the proof of this is the samples of the world classical theater art put on the stages of the capital and regional theaters that astonished not only local people but also the foreign spectators. It should be noted that many performances of various genres are being staged in the theaters of the republic and creative searches for new forms are continuing». 

The theater must keep to times, of course, this expression has been confirmed by time, because the theater always lives with joy and sorrow of people The history has clearly shown that in every epoch has its own living conditions and policies, and also has its own heroes.

And the staff of the Karakalpak State Academic Musical Theater, making the right conclusions from the care provided, prepare performances that take place in the hearts of the audience and meet modern requirements. In the repertoire of the theater, performances of historical genres took place, on subjects of patriotism, friendship among people`s, mutual respect, respect for human dignity and honor.

The theater, now opened up new opportunities, continuing a long tradition, at the same time along with works of local playwrights, on stage performs performances translated from the languages of fraternal peoples. This was facilitated by the replenishment of the theater by soloists, artists for the choir, orchestra and ballet. In particular, the opera «Maysara’s tricks» by S.Yudakov (director N.Ansatbaev) in the Karakalpak language, the opera «Aleko» by S.Rachmaninov (directed by K.Abdreimov) under the name «Gypsies» in Russian, the opera «Ajiniyaz» and ballet «Ayjamal» by N. Mukhameddinov, musical drama «Garip-Ashyk» by A.Begimov and T. Allanazarov, drama «Sharyar» by K.Matmuratov (director B.Baymurzaev), «Sakhibkiran» by A.Aripov (director N.Ansatbaev) were successfully staged. In addition, taking into account the wishes of fans of cheer, several comedic works were presented to the audience: «Love of the Capricious» by K. Rakhmanov, «Omirbek and bald one» by K.Matmuratov, «Wanderer of two worlds» by M.Nyzanov, «Iron Woman» by Sh. Bashbekov, «Afandi’s Wife» by I. Sadikov, «Trick of the Mother-in-law» by B. Zhurtov. It has become a tradition to organize show concerts on holidays.

In this period, along with the mentors of stage, that had a great experience, like Sh.Utemuratov, M. Khalmuratova, J.Babanov, K.Zarymbetov, A.Abdaliyev, B.Kayipov, Z.Saypova, T.Kayipnazarova, E.Saekeev, H.Aiymbetov, M.Ismailov, B.Uzakbergenov, M.Sapaeva, U.Kosymbetov, G.Utepbergenov, K.Daniyarov, A.Seytekov, K.Kalandarov, G.Jumaniyazov, V.Yusupov, A.Piyazov, G.Sarybaev, B.Nazarimbetov, J.Sagindikova, S.Ganieva, J.Pirleshova, D.Jalgasbaeva, A.Kalimbetov, the young talents, who only just came to the theater, like M.Usenov, S.Annakulova, K.Allanazarov, D.Atamuratov, A.Amaniyazov, created many different characters too.

In these years, directors N.Ansatbaev, K.Abdireymov, B.Baymurzayev, J.Sultabayev and B.Utebaev created performances on different subjects and in different genres.

But the financial difficulties in the initial years of independence had influence on the theater too. In the theater, which has ample opportunities, by 1999 the staffing unit was reduced from 360 to 143 units.

In the repertoire of the theater took wide places psychological dramas on the problems of human dignity, his inner experiences, and other works that have an educational character.

Performed in 2000-2010, corresponding to modern requirements, performances full of national coloring - «The Stubborn» by O. Abdurahmanov, «Jokers in the hospital», «The death penalty» by K.Rakhmanov, «Daughter - your honor» by A. Oteniyazova (composers - K. Zaretdinov, Sh. Pakhratdinov, A.Toremuratova) took place in the hearts of the audience. On the request of theater lovers, the performances «Honor» by P.Tilegenov, S.Paluanov, «Three Bachelors» by K.Shangitbayev, K.Bayseitov,

A.Mukhamedov were performed again and again, which brought a high spirit to the audience.

In the years of independence, the theater team reflected on the stage the historical truth for the younger generation: «Who were we, whose generations were we? Who were our ancestors?» An example of this is the musical dramas «Alpamys» by N.Davkaraev, V.Shafrannikov, N.Mukhameddinov, «Yedige» by K.Rakhmanov, K.Zaretdinov (directors J.Sultabayev, A.Qudaynazarov), opera «Tumaris» by K.Zaretdinov (director K.Abdreimov), ballet «Forty girls» (choreographer A.Sharipov).

The only symphonic orchestra in Karakalpakstan, along with its main task - the performance of performances, is always among the people, especially for the purposes of spiritual education of youth through world classical music, deliver lectures and reports, organize concerts, thematic meetings and campaign works. With a lecture and concert program on the theme «Journey to the world of music» the theater visited all the general education and music schools of the Republic, in the course of which explanatory works on culture, musical instruments and genres were conducted for the youth. In the development of youth harmoniously developed, with high spiritual culture, the work of artists of the symphony orchestra and the main conductor K.Zaretdinov deserves special attention.

In the opera and musical performances the choir occupies a special place. In the successful production of many-voiced, mass scenes, the work of the choirmaster A. Tulepova is commendable. The theater always keeps to time. The concerns and problems of people, the search for ways to solve them, are reflected through the scene. Performances «Aydin» by R. Mukhamedjanov (director S.Uzakbayev), «Victims of betrayal» by N.Hashimov (director B.Utebayev), devoted to such global vicious problems as human traffick ing, religious extremism, terrorism, works «Lonely Star» by N. Abbaskhan (director V.Umarov), «Faith» by I.Sultan (director Y.Sadiev), reflecting feelings of mutual respect, internal psychological experiences of people, have gained special attention of the people.

During these years the theater take part in many festivals, days of culture and literature of  Karakalpakstan, introduce to other nations the national theater art, and always takes places of honor. In particular, he participated in the days of culture and literature of Karakalpakstan in Tashkent in 1993-2000, in Khorezm region - in 2001.

In 1993, at the festival of theaters of Central Asia and Kazakhstan, held in Ashgabat (Turkmenistan), the theater staff participated with the drama «Sharyar» by K.Matmuratov (director B. Baymurzayev), J. Sagindikova, who performed the role of Gulshara, became the winner in the nomination « The best character of a woman ».

In 1996 at the competition among the theaters of Uzbekistan, dedicated to the 660th anniversary of Amir Temur, the performance «Sakhibkiran» by A. Aripov was presented. Actor B.Uzakbergenov, who acted as Amir Temur, became the winner in the nomination «The best creator of the character of Amir Temur».

In 1999, the director of the comedy «Love of the Shy» B. Utebaev was awarded a diploma «Director who put the best performance» among the theaters of Uzbekistan.

In 2008, at the festival «Songs-melodies - the spiritual treasure of mankind», held in Ashgabat, the vocal artists of the theater took part, and in 2009 became participants of the XXI International Theater Festival in Cairo (Egypt). According to the results of 2009 among the theaters of Uzbekistan the theater became the winner in the nomination «The most active theater of the year».

In 2010, before the opening of the new theater building in Bukhara, the first President of the country, I. Karimov, set specific tasks for the incarnation of a modern hero on the stage. In order to fulfill these tasks, the theater staff prepared a performance by P.Aytmuratov «Fortune shines to the diligent», which in 2011 took an honorable second place at the 1st Republican festival «We Chant You, Contemporary», and at the festival held in 2013, the play «The ray does not remain in the shade» by K.Norqobul, took the III place. Actress S. Annakulova, who performed the role of Shabnam, became the winner in the nomination

«The best female character».

In that year the theater staff was on tour in Tashkent with performances of «Alpamys» by N.Davkaraev, «Bride» by K.Rakhmanov, «Fortune shines to the diligent» by P.Aytmuratov. In 2014, at the international festival of theaters «Theater in a Happy Epoch» in Ashgabat, in May 2016 on tour in Tashkent, the operas «Ajiniyaz» by N. Mukhameddinov, «Tumaris» by K.Zaretdinov and the concert program of the symphonic orchestra «Hello, Evening Tashkent», in November - Spectator of I. Sultan «Faith» were performed. Tashkent spectators and experts highly appreciated today’s achievements of the Karakalpak Theater. In 2017, at the contest of theaters of the Republic «We Chant You, Contemporary» the musical drama «Breath of love» took 3rd place.

In order to fulfill the tasks of the office of the President for №07-302 of February 20, 2017 and the Cabinet of Ministers for № 08/364 of February 22, 2017 for special merits in the further development of professional theatrical art, the figurative embodiment of achievements for the years of independence, heroes of present time, the staging of historical and patriotic works, the upbringing of the younger generation in the spirit of ideas of kindness and humanism, by the order of the Ministry of Culture and Sports of the Republic of Uzbekistan for the number 240 of February 23, 2017 the Karakalpak State Music Theater named after Berdakh was given the status of Academic Musical Theater.

Such achievements of the theater staff are highly appreciated by the Government. Annually, a group of artists of the theater are awarded with state awards of the Republic of Uzbekistan and the Republic of Karakalpakstan.

The theater staff will successfully continue then their research along the way of good intentions, to present to the people new and new deeply meaningful theatrical works.