ТУМАРИС

«ТУМАРИС» операси аннотацияси   

   Бастакор                  - Қурбанбай Заретдинов 

   Либретто муаллифи   - Ибрагим Юсупов     

  Мусиқа рахбари         –Аида Абдуллаева     

  Бадиий рахбар            - Қуатбай Абдреймов 

  Сахналаштурувчи режиссёри – Жалғасбай Султабаев 

   Рассом    –Барлыкбай Айтмуратов                

                                                           Спектакль   1 соат 20 минут давом этади.

Мустақиллик даври бизга эски қадриятларимизни, мьеросларимизни халқимизга қайтариб, халқимиз маънавий-рухий озиқ олиб, ўзлигимизни, кимнинг аждодлари эканлигимизни танитти. Бугиниги куни, «Тумарис» операсининг яратилиши катта аҳамиятга эга. Сабаби, «Тумарис» на фақат мусиқий маданиятимизда янгилик, унда ёш авлодларимизга Ватанни севиш, уни ҳар қандай ёвуз кучлардан асраш, халқлар дўстлиги, бирлиги, тинчлик осойишталиги ва тотувлиги каби сезимларни уйғотади. 

Тарийх отаси Геродот ёзувларида Массагетлар аёл падшохи Тумариснинг исми кўрсатилган. Массагетлер буннан икки ярим минг йил илгари Окс (Аму) ва Яксарт (Сир) дарьёларнинг ораларида жойлашган кўшманчи халқлар. Уш бу икки дарьё оралиғидаги Оксиана (Орол) денгизига қуяр батбоқли отовларида ёшаган массагетлар қовмини аёл падшох Тумарис бошқарган.  «Тумарис» операси тарийхий опера бўлиб, унда бундан икки ярим минг йиллар олдинги кўшманчи қовимлар орасидаги жанглар кўрсатилади.  

Асар иккита акт ва тўрт кўринишдан иборат. Воқеа  Кир падшоси билан массагетлар падшоси Тумариснинг қаҳармонлик курашини ифодалайди. Асардаги образлар ва барча қаҳармонлар ўзининг маълум мавзусига эга. 

Опера увертюрасида трагедия мусиқалар билан тамошабинларга тасирчанг оҳангларда етказилади. Увертюра тугаб, сахна очилганда Тумариснинг уғли Спарганис жангчилари Кир патшохининг найрангларига ишониб, мойлардан ичиб маст бўлишади. Сахнада аскар йигитларнинг кўнгилли қўшиқлари яранглайди. 

 Спарганисни қўлга киритган Кир падошихи байрам уюштирияпти. Спарганис дучман қўлида ўлгандан, ўзин ўзи ўлтирганини абзал кўради ва ўзини ўлдиради.

Ботирнинг от боқаридан Тумарисга уғлининг ўлигини бериб жўнатади. 2 картина Спарганисни ерлаш маросимида,  Тумариснинг шох эмас, боласидан жуда бўлган, қалби яраланган она образини кўрамиз. Она қалбини қон йиғлатган Тумариснинг катта арияси билан берилади. Трагедия чўққисини ушбу картинада тўлиқ кўрамиз.

3 картинада массагетлар жанг олдидан маслаҳат тепасига йиғилади. Йигит-қизлар ўйин завқлар қилиб, фолбинлар юлдуз қарашади (порханлар). Тумарис бу картинада жасур, баходир, массагетлар қоувми шохи. Унинг арияларда жасоратлар сезилиб туради. 

Тумарис Кир шоҳига элчиларини жўнатади. Элчилар шохдан келишим олалмагандан сўнг, қуяш маъбудига сиғиниб жанг бошлайди. Массагетлар ўз шохини қўллаб қуватлаб, «Ақшўлпон» урони билан қирғин жангга киришади.

Массагетлар аскарлари ғалабага эришади. Аскар боши ўликлар ичидан Жаҳонгир шохнинг ўлигини топиб Тумарисга олиб келади. Барча иштирокчилар Тумарисни улуғлаб айтган гимни билан опера якунланади.

Бастакор ҳар бир картинанинг рухин, воқеаларнинг ривожланишин, мусиқалар оҳангида маҳорат билан етказиб бера олган. Қўшиқ матнлари тингловчиларда катта тасир қолдиради. Асар ўзининг қорақалпоқ миллий оҳанглари билан моҳирона таъсвирланган.